Krótki opis

Warszawa została w 1944 r. celowo unicestwiona w drodze represji za opór stawiony niemieckiej okupacji. Obrócenie w ruinę stolicy kraju miało przekreślić wielowiekową tradycję państwowości polskiej. Odbudowa historycznego miasta, zburzonego w 85%, była możliwa dzięki determinacji mieszkańców i pomocy całego narodu. Rekonstrukcja Starego Miasta, w jego historycznym urbanistycznym i architektonicznym kształcie, była przejawem troski o zapewnienie przetrwania jednego z najważniejszych świadectw kultury polskiej. Miasto – symbol władzy elekcyjnej i tolerancji, miejsce uchwalenia pierwszej demokratycznej konstytucji europejskiej, zwanej Konstytucją 3 Maja z 1791 r., zostało odbudowane. Rekonstrukcja objęła całościowe odtworzenie urbanistycznego planu wraz z Rynkiem Starego Miasta, kamienicami mieszczańskimi, pierścieniem murów obronnych, Zamkiem Królewskim oraz znaczącymi budowlami sakralnymi.

Rekonstrukcja historycznego centrum Warszawy była głównym czynnikiem zmian doktryn związanych z rozwiązywaniem problemów urbanistycznych i konserwacją zabudowy miejskiej w większości europejskich krajów po zniszczeniach II wojny światowej. Jednocześnie przykład ten pokazuje skuteczność działań konserwatorskich II połowy XX wieku, umożliwiających integralną rekonstrukcję złożonego zespołu miejskiego.

Odbudowa Starego Miasta była prowadzona w oparciu o spójny i konsekwentnie zrealizowany projekt opracowany w Biurze Odbudowy Stolicy w latach 1945-1951. Projekt odbudowy oparto na założeniu, że wykorzystane zostaną zachowane, niezniszczone w czasie działań wojennych struktury powstałe pomiędzy XIV i XVIII wiekiem, wraz z późnośredniowieczną siatką ulic z placami i rynkiem oraz pierścieniem murów miejskich. Przy odtwarzaniu zniszczonej zabudowy kierowano się dwiema głównymi zasadami: po pierwsze, aby wykorzystywać wiarygodne dokumenty archiwalne oraz po drugie, aby odtworzyć obraz historycznego miasta z końca XVIII w. Koncepcja odbudowy była uzależniona od dostępności szczegółowych materiałów ikonograficznych i dokumentacji historycznych z tego okresu. Wykorzystano także inwentaryzacje konserwatorskie wykonane przed 1939 i po 1944 roku oraz wiedzę naukowo-badawczą historyków sztuki, architektów i konserwatorów. Archiwum Biura Odbudowy Stolicy, zawierające zarówno dokumentację zniszczeń, jak i projekty odbudowy, w 2011 roku zostało wpisane na Listę Pamięci Świata UNESCO.

Odbudowa Starego Miasta była prowadzona do połowy lat 60. XX wieku. Cały proces zakończyła odbudowa Zamku Królewskiego (otwartego dla zwiedzających w roku 1984). Rekonstrukcja poszczególnych budowli i ich otoczenia w przyjętej formule osiedla mieszkaniowego z funkcjami publicznymi dedykowanymi kulturze i nauce oraz usługami, niosła za sobą wiele wyzwań związanych z adaptacją do wówczas obowiązujących norm i wymogów cywilizacyjnych. W celu uczytelnienia murów obronnych i panoramy miasta od strony Wisły, w trakcie działań świadomie zrezygnowano z odtworzenia części budynków. Zachowano układ urbanistyczny z podziałem pierzei na historyczne działki budowlane, jednak nie odtworzono zabudowy wewnątrz kwartałów, tworząc wspólne tereny otwarte dla mieszkańców. Układ wewnętrzny budynków i lokali mieszkalnych został dostosowany do obowiązujących ówcześnie standardów. Natomiast w wielu budynkach i lokalach przeznaczonych na funkcje publiczne odtworzono zarówno historyczne układy pomieszczeń, jak i wystrój wnętrz. Dużą wartość przedstawiają dekoracje elewacji wykonane przez zespół wybitnych artystów, w części nawiązujące do projektów z okresu międzywojennego. Polichromie wykonano w tradycyjnych technikach w tym sgraffita. Mimo adaptacji i wprowadzonych zmian, Miejsce to wraz z panoramą od strony Wisły (mającą rangę symbolu Warszawy), prezentuje spójny obraz najstarszej części miasta.

Zespolenie ocalałych elementów z częściami Starego Miasta odtworzonymi w wyniku programu działań konserwatorskich doprowadziło do powstania przestrzeni miejskiej wyjątkowej w wymiarze materialnym (forma najstarszej części miasta), funkcjonalnym (dzielnica mieszkalna i miejsce ważnych wydarzeń historycznych, społecznych i duchowych) oraz symbolicznym (miasto nieujarzmione).

Kryterium (ii): Podjęcie kompleksowych działań konserwatorskich na skalę całego miasta historycznego było unikatowym doświadczeniem europejskim i wpłynęło na weryfikację doktryny i praktyki konserwatorskiej.

Kryterium (vi): Historyczne centrum Warszawy jest wyjątkowym przykładem kompleksowej odbudowy celowo zniszczonego w warstwie materialnej miasta. U podstawy materialnej rekonstrukcji legła siła ducha i determinacja narodu, która doprowadziła do odbudowy dziedzictwa na skalę unikalną w dziejach Świata.

Strona UNESCO WHC

Zapraszamy do przeczytania artykułu pt. „Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem" na portalu spotkaniazzabytkami.pl