Rozwiązanie przestrzenne fasady świątyni powiązanej łącznikami z dzwonnicami, wspaniałe wyposażenie, zwłaszcza ołtarze oraz walory architektoniczne pozostałych elementów założenia sprawiają, iż zespół ten zajmuje wyjątkową pozycję w architekturze późnobarokowej w Polsce. Stanowi bogate założenie urbanistyczno - architektoniczne o dużych walorach krajobrazowych.

Historia

Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny wzniesiony został w 1466 r., zapewne na miejscu wcześniejszego, drewnianego, jako z fundacji wojewody krakowskiego Jana Pileckiego. Był niszczony pożarami w l. 1600 i 1627, został w l. 1631 - 1638 z inicjatywy ówczesnego właściciela Tyczyna Mikołaja Rafała Koski odbudowany i powiększony od pd. o kaplicę pw. bł. Stanisława Kostki. W XVIII w. światynię gruntownie odnowiono i przebudowano staraniem Jana Klemensa Branickiego, wtedy przekształcono gotycki, murowany kościół w świątynię późnobarokową, w jego otoczeniu wybudowano dwie, ramujące front kościoła dzwonnice, ogrodzenie z bramami oraz wikarówkę i plebanię. W pierwszej fazie barokizacji założenia, w l. 20. XVIII w. dobudowano po pn. stronie prezbiterium kaplicę symetryczną do wybudowanej wiek wcześniej. W drugiej fazie, w l. 1735 - 1745 przeprowadzono modernizację fasady kościoła, z poszerzeniem jej przez dwie flankujące dzwonnice wieżowe, wykonano także murowane ogrodzenie z czterema bramkami w ściętych narożnikach wg projektu architekta Jana Henryka Klemma. Wykonano także sześć nowych, marmoryzowanych ołtarzy, wzorowanych na dziełach Andrei Pozzy z rzymskich kościołów oraz inne elementy wyposażenia pod nadzorem architekta-sztukatora Gottfrieda Schultza. W trzeciej fazie barokizacji kościoła w l. 1759 - 1763 przekształcono korpus jednonawowy w trójnawowy, bazylikowy ze sklepieniami, przekryto go więźbą, przebudowano także fasadę kościoła, założenie ogrodzono, postawiono rezydencję dla księży i rezydencję dla plebana oraz plebańską bramę i ogrodzenie. W l. 1890 - 1900 miały miejsce prace remontowe, podczas których zmieniono kształt części otworów okiennych w kościele. W l. 1910 - 1911 malarz Julian Krupski ze Lwowa wykonał polichromię, odnowił ją J. Sicińki w 1978 - 1979 r. W l. 70. XX w. wymieniono pokrycie dachu kościoła z dachówki „esówki” na blachę zakładkową a w l. 1994 - 1995 przeprowadzono prace konserwatorskie przy elewacji. Remontów wikarówki dokonano w: 1922, 1930 i 1945 r., w 1964 r. wymieniono pokrycie dachu na dachówkę „holenderkę”. W l. 1998 - 2000 przeprowadzono remont kapitalny budynku, w czasie którego zmieniono pokrycie dachu na blachodachówkę, nałożono nowe tynki zewnętrzne, co ukryło dekorację płycinową elewacji oraz wymieniono okna na współczesne, przez co stracił on swój pierwotny charakter.

Opis

Zespół kościelny położony jest w pd. części miasta lokacyjnego, na terenie lekko opadającym w kierunku pd., za pd. kwartałem zabudowy przyrynkowej, pomiędzy ulicami Mickiewicza i Kopernika.

Kościół usytuowany jest w środkowej części założenia, z ogrodzonym obejściem, późnobarokowy, orientowany, w wyniku rozbudów zyskał plan bazylikowy, o dwóch kaplicach w ramionach transeptu, czteroprzęsłowej nawie otwartej do naw bocznych półkolistymi arkadami. Na rozczłonkowaną bryłę kościoła składają się: wysoka, zamknięta trójbocznie nawa przekryta stromym dachem dwuspadowym z wieżyczka na sygnaturkę, nad prezbiterium wielospadowym, opięta w załamaniach ścian wysokimi szkarpami, wysokie, symetryczne kaplice przekryte dachami mansardowymi; niskie przekryte dachami pulpitowymi nawy boczne oraz parterowa zakrystia i skarbczyk z dachami pulpitowymi. Dominantę bryły stanowi elewacja frontowa. Kościół wymurowano z cegły i kamienia, pokrycie dachu stanowi blacha zakładkowa. Elewację frontową, zach. rozplanowano jako trzykondygnacyjną, trójosiową, rozczłonkowaną pilastrami, zamkniętą trójkątnym szczytem ujętym wolutami, z prostokątnymi, zamkniętymi odcinkowo oknami. Okna w prezbiterium zamknięte półkoliście, w nawach i kaplicach łukiem odcinkowym, na wszystkich elewacjach wprowadzono rytmiczne podziały pilastrami a całość budowli obiega wydatny, dwustopniowy gzyms profilowany. We wnętrzu czteroprzęsłowa nawa główna otwarta jest do naw bocznych arkadami, w nawie sklepienie kolebkowe z lunetami, nad prezbiterium strop z fasetą, w nawach bocznych krzyżowe, polichromowane, podobnie jak ściany. Zachował się wyposażenie w postaci m.in.: pięciu późnobarokowych ołtarzy, rokokowej ambony i chrzcielnicy.

Dzwonnica pn. usytuowana w ciągu ogrodzenia, połączona z kościołem murem parawanowym przeprutym arkadą, po jego pn. stronie. Wybudowana na rzucie kwadratu, jednokondygnacyjna, przekryta kopulastym hełmem z okrągłymi lukarnami, zwieńczonym obeliskiem. Wymurowana została z cegły i kamienia, dach pobity blachą. Elewacje dzwonnicy o dekoracji płycinowej, oplilastrowane w narożach, otwarte są z czterech stron dużymi arkadami.

Dzwonnica pd. usytuowana w ciągu ogrodzenia, połączona z kościołem murem parawanowym przeprutym arkadą, po jego pd. stronie. Jej forma jest analogiczna do dzwonnicy pn.

Wikarówka umiejscowiona na pd. od kościoła, wybudowana została na rzucie prostokąta o dwutraktowym układzie wnętrza, z sienią przelotową na osi, od pd. z niewielką przybudówką na rzucie prostokąta. Jej parterowa, podpiwniczona była przekryta jest dachem czterospadowym, nad przybudówką pulpitowym. Budynek wymurowano z cegły i kamienia, dach pokryty jest obecnie blachodachówką. Na elewacji frontowej, pięcioosiowej wejście usytuowane pośrodku podkreślono ramującymi je lizenami, całość budynku obiega profilowany gzyms podokapowy.

Ogrodzenie cmentarza kościelnego wydziela prostokątne obejście kościoła, przeprute jest trzema bramkami w ściętych narożnikach, pn.-wsch., pn.-zach. i pd.-wsch. Ogrodzenie wymurowano z cegły. Jego ściany o podziale ramowym zakończono od góry z dwuspadowym zadaszeniem z dachówki ceramicznej, od strony obejścia kościola mur ożywiony jest wnękami. Bramki w narożnikach flankowane są od zewnętrz skośnie dostawionymi filarami.

Plebania położona jest na pd.-zach. od frontu kościoła, po drogiej stronie ulicy Mickiewicza. Wybudowana na rzucie prostokąta, o trzech traktach poprzecznych, z ryzalitem w osi wejściowej. Budynek piętrowy, częściowo podpiwniczony, przekryty dachem czterospadowym z dwoma lukarnami od frontu, zaakcentowany naczółkiem nad zryzalitowaną częścią. Wymurowany z cegły, z dachem przekrytym blachą zakładkową. Elewacja frontowa, wsch. czteroosiowa, z ramowym podziałem, prostokątnymi oknami w parterze i zakończonymi półkoliście na piętrze, nad wejściem w zryzalitowanej części balkonik oparty na wolutowych wspornikach, z kutą balustradą. Elewacja zach. czteroosiowa, elewacje krótsze: pn. i pd. trzyosiowe, wszystkie z ramowym podziałem i obiegającym całość profilowanym gzymsem wieńczącym.

Brama i ogrodzenie plebanii dostawione są do elewacji frontowej budynku, wzdłuż ul. Mickiewicza. Brama w formie dwóch kwadratowych w rzucie, wysokich filarów, przekrytych dachem namiotowym z dachówki ceramicznej, zwieńczonych sterczynami. Filary murowane z cegły, podobnie jak gładki mur ogrodzeniowy, zakończony gzymsem i dachówką ceramiczną.

Obiekt częściowo dostępny dla zwiedzających. Kościół, wikarówka dostępne, w plebanii urządzono gabinety rehabilitacji.

Oprac. Barbara Potera, OT NID w Rzeszowie, 01-10-2015 r.