Zarazem obiekt odznaczającymi się istotnymi wartościami historycznymi, związanymi z dziejami miasta i historycznych dóbr toszecko-gliwickich.

Historia

Datowany na przełom XIV i XV w. zamek wzniesiony został w miejscu drewniano-ziemnej osady obronnej z IX w., przekształconej w XII w. w gród kasztelański. Budowę murowanego zamku zainicjowali książęta raciborsko-opolscy i bytomsko-kozielscy, ówcześni właścicieli Toszka. Pierwsze murowane założenie, otoczone kamiennym murem i rozlokowane wokół owalnego dziedzińca skomunikowanego od wsch. poprzez przedbramie i most zwodzony, składało się z gotyckiego zamku oraz dwóch budynków mieszkalnych od zach. i pn. W 1429 r. założenie zostało zniszczone wskutek najazdu husytów. Odbudowa zamku, prowadzona przez księcia cieszyńsko-oświęcimskiego Przemysława, została ukończona w 1480 r. W 1570 r. założenie, przekazane już w lenno rodzinie von Redern, uległo kolejnemu zniszczeniu na skutek pożaru. W ramach odbudowy przekształcono m.in. budynek bramny, a na wsch. od niego ulokowano przedzamcze otoczone murem obronnym z bastejami. Kolejne większe przekształcenia, zrealizowane w 3 ćw. XVII w. z inicjatywy rodu Colonna, polegały na przebudowie zamku na wczesnobarokową rezydencję inspirowaną twórczością S. Serlio wg proj. G. Seregno. Wzniesiono wówczas m.in. nową, założoną na planie prostokąta rezydencję z arkadową loggią, flankowaną narożnymi basztami z wykorzystaniem starszych reliktów. Ponadto jedna z XVI-w. bastei na przedzamczu przebudowana została na tzw. dom burgrabiego, ulokowane w pd. części dziedzińca zabudowania ozdobiono arkadową loggią, natomiast usytuowane w części pn. stajnie zyskały nowe elewacje. W XVIII w. zamek kilkukrotnie zmieniał właścicieli, spośród których warto wymienić m.in. barona Adolpha von Eichendorffa, ojca słynnego poety romantycznego, Johanna. Na pocz. XIX w. założenie uległo zniszczeniu wskutek kolejnego pożaru i od tego momentu popadać zaczęło w ruinę. W latach 1957-1963 na zamku prowadzono prace polegające na częściowej rekonstrukcji założenia pod kątem adaptacji na instytucję kultury.

Opis

Zespół zamkowy usytuowany jest na kulminacji wzgórza położonego na zach. od historycznego miasta, z którym skomunikowany jest poprzez most zwodzony przerzucony nad suchą fosą. Rozlokowane na osi wsch.-zach. założenie składa się z tzw. zamku górnego na rzucie nieregularnym, poprzedzonego od wsch. przedzamczem na rzucie trapezu.

Murowany zamek górny, rozlokowany wokół wewnętrznego dziedzińca otoczonego murami obronnymi, składa się z usytuowanego od wsch. budynku bramnego, d. stajni od pn., reliktów głównego budynku mieszkalnego od zach. oraz pozostałości budynku przybramnego od pd.

XV-w., przebudowany w XVI i XVII w. budynek bramny jest obiektem wzniesionym na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjnym, flankowanym dwiema czworobocznymi, w wyższych partiach ośmiobocznymi basztami. Na osi budynku usytuowany jest sklepiony krzyżowo przejazd bramny, zaakcentowany od frontu kamiennym, zamkniętym półkoliście, barokowym portalem z kartuszem herbowym hr. Colonny i datą 1666. Na pd. od budynku bramnego znajdują się pozostałości zabudowy z XVI-w. okrągłą basztą. Barokowy, parterowy, XVII-w. budynek d. stajni wzniesiony został na rzucie wydłużonego prostokąta, do którego od zach. przylega czterokondygnacyjna baszta, będąca jedyną ocalałą częścią gotyckiego, rozbudowanego w XVII w., głównego budynku mieszkalnego.

Teren przedzamcza otoczony jest murem z czterema półkolistymi bastejami z 2 poł. XVI w. oraz bramą wjazdową sąsiadującą tzw. domem burgrabiego, powstałym w XVII w. z rozbudowy jednej z bastei.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach otwarcia.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 09-11-2015 r.