Historia obiektu

Pierwszy, drewniany kościół dominikanów wzniesiono w l. 1676-1677, z fundacji Barbary z Firlejów Tarnowskiej i Stanisława Tarnowskiego, jako miejsce „schronienia” dla słynącego cudami obrazu Matki Boskiej, przechowywanego w kaplicy w pobliskim Dzikowie, siedzibie fundatorów. Cudowny obraz znalazł się w świątyni już w 1678 r.

Kolejny, murowany kościół Dominikanów wzniesiono w l. 1693-98 staraniem Zofii Barbary z Firlejów primo voto Tarnowskiej, secundo voto Piaseczyńskiej, księcia Stanisława Herakliusza Lubomirskiego i Stanisława Opalińskiego, prawdopodobnie wg projektu Jana Michała Linka, inżyniera wojskowego z Zamościa. W 1706 r. kościół konsekrowano. W 1777 r. dobudowano do kościoła parterową kruchtę. W 1807 lub 1808 r. od uderzenia pioruna uszkodzona została kościelna wieżyczka na sygnaturkę.  W 1862 r. pożar poważnie uszkodził budynki kościoła i klasztoru oraz ich wyposażenie; do 1872 r. trwały prace usuwające skutki pożaru. W 1898 r. przeprowadzono kolejne prace przy świątyni. W l. 1904-1909 rozbudowano kościół w duchu neobaroku wg projektu Jana Sas Zubrzyckiego, dobudowano jedną nawę boczną, drugą utworzono z przebudowanego korytarza klasztornego, wzniesiono jedną z dwu projektowanych wież, nadbudowano piętro nad kruchtą. W 1915 r. kościół uległ uszkodzeniu w działaniach wojennych. Odbudowa ze zniszczeń rozpoczęta w 1916 r. trwała do 1930 r. W tym roku artysta Karol Polityński wykonał w zakrystii polichromię. W 1931 r. wybudowano nowy chór. W czasie 2. wojny światowej uszkodzeniu uległa wieża, ściany i gzymsy zewnętrzne kościoła. W 1946 r. przystąpiono do usuwania uszkodzeń. W l. 1958-59 malarz Kazimierz Smuczak ozdobił wnętrze nową polichromią. W l. 1979-80 przeprowadzono remont więźby kościoła i wymianę pokrycia dachowego z dachówki ceramicznej na blachę miedzianą. W czasie prac remontowych w 1983 r. pomalowano wnętrze kościoła. W 2013 r. rozpoczęto kompleksowy remont kościoła, obejmujący m.in. konserwację kamieniarki, częściową wymianę tynków i odtworzenie oryginalnej kolorystyki elewacji. W kolejnych latach została wykonana przez art. Elżbietę Graboś nowa polichromia we wnętrzu kościoła.

Opis obiektu

Zespół klasztorny położony jest w centrum miasta Tarnobrzega, w bezpośrednim sąsiedztwie rynku, w pn.-zach. bloku przekątniowym zabudowy miasta lokacyjnego, na skarpie wiślanej. Teren założenia obwiedziony jest murem ogrodzeniowym z bramkami.

Kościół barokowy wzniesiono jako nieorientowany, trójnawowy, bazylikowy, z prostokątną nawą główną, znacznie szerszą od bocznych, poprzedzoną od wsch. kwadratową kruchtą i zakończoną od zach. prostokątnym prezbiterium. Nawy boczne zamknięte są od wewnątrz półkoliście, z zewnątrz wielobocznie, na ich przedłużeniu od wsch. ulokowane są wieże wybudowane na rzucie kwadratu. Dominantą rozczłonkowanej bryły kościoła jest jedna z dwu projektowanych, ukończona, czterokondygnacyjna wieża zwieńczona barokowym hełmem cebulastym, górująca nad prostopadłościenną nawą przykrytą dachem dwuspadowym, zaakcentowanym wieżyczką na sygnaturkę i ujętym od frontu rozrzeźbioną ścianą szczytową.  Kościół wymurowano częściowo z cegły (nawy) oraz z bloków kamiennych (wieże), kruchtę murowaną z cegły oraz nawy boczne obłożono z zewnątrz blokami kamienia pińczowskiego, dach pokryto blachą miedzianą. Elewacja frontowa, dwukondygnacyjna, artykułowana płycinami oraz pilastrami na cokołach podtrzymującymi wydatne belkowanie i gzyms, rozplanowana została jako trójosiowa w przyziemiu i jednoosiowa powyżej z górną kondygnacją ujętą spływami wolutowymi, zwieńczoną przyczółkiem wolutowym. Fasadę poprzedza dwukondygnacyjna, jednoosiowa kruchta skomunikowana z 3,5-kondygnacyjną, opilastrowaną wieżą pn. oraz przyziemiem nieukończonej wieży pd. Elewacje naw bocznych artykułowane są parami pilastrów na cokołach podtrzymującymi wydatny gzyms ponad bliźniaczymi, zamkniętymi półkoliście oknami w każdym przęśle. Powyżej elewacje nawy głównej i prezbiterium z rytmem płycin i pilastrów podtrzymujących wyłamane belkowanie, pomiędzy którymi rozlokowane duże, zamknięte półkoliście okna w obramieniach z gzymsami nadokiennymi. Wnętrza nakryte są sklepieniami krzyżowo-kopułowymi, wyposażenie barokowe w postaci m.in. ołtarza głównego, czterech ołtarzy bocznych, ambony, belki tęczowej z grupą Ukrzyżowania.

Dostępność dla zwiedzających. Obiekt dostępny.

Autor noty: Barbara Potera, OT NID Rzeszów, 16-02-2024 r.