Czternastowieczna świątynia stanowi świadectwo i manifest dobrobytu i ambicji swego fundatora księcia świdnickiego Bolka II Małego oraz mieszkańców miasta, będącego ówcześnie ośrodkiem o największym, obok Wrocławia, gospodarczym i kulturowym znaczeniu na Śląsku.

Masywna sylweta zabytku, jednego z największych kościołów gotyckich w Europie, do dziś pozostaje główną dominantą w panoramie Świdnicy. Należąca do najważniejszych świątyń Dolnego Śląska katedra, charakteryzuje się wybitnymi walorami architektonicznymi oraz ponadregionalną klasą artystyczną wystroju oraz wyposażenia wnętrza. Znaczenia kościoła dopełnia fakt, że realizacje pochodzące z różnych epok uzupełniają się, tworząc harmonijną całość. Formę zabytku ukształtowały dwie epoki stylowe - gotyk oraz barok. Z fazy gotyckiej zachowała się charakterystyczna dla architektury śląskiej tego czasu dyspozycja przestrzenna bryły, a także kamienne detale rzeźbiarskie. W okresie baroku, kiedy kościół należał do jezuitów, dokonano barokizacji wnętrza w poszanowaniu średniowiecznej formy architektonicznej. Wystrój i wyposażenie są dziełem wybitnych artystów czynnych wówczas na Śląsku: przede wszystkim snycerza, jezuity Johanna Riedla, a także rzeźbiarza Georga Leonharda Webera oraz malarzy: Johanna Georga Etgensa, Michaela Leopolda Willmanna i Jeremiasa Josefa Knechtla. Niezwykle bogaty program ikonograficzny, odwołujący się do idei kontrreformacji, stanowi ważny dokument swoich czasów i świadectwo działalności zakonu jezuickiego. Barokowa realizacja jest tym cenniejsza, że uniknęła losu jej podobnych i oparła się powszechnej pod koniec XIX w. regotycyzacji.

Kościół nie został zniszczony w wyniku działań II wojny światowej, dlatego wartości dokumentacyjne, jakich jest nośnikiem są nie do przecenienia dla nauki.

Historia

W latach 1290-1392 Świdnica pełniła rolę stolicy samodzielnego księstwa świdnicko-jaworskiego rządzonego przez linię Piastów wywodzącą się z gałęzi książąt wrocławskich. Miasto szybko bogaciło się i wkrótce osiągnęło status jednego z najsilniejszych gospodarczo i politycznie ośrodków na Śląsku. Świdnicką farę ufundował zapewne książę świdnicki, wnuk Władysława Łokietka - Bolko II Mały. Według tradycji, położył kamień węgielny w 1330 r. Zaangażowanie księcia wspierającego finansowo prace przy wznoszeniu kościoła oraz zbudowanie krypty we wschodniej jego części mogą świadczyć o przeznaczeniu przybytku na nekropolię rodu, do czego jednak nigdy nie doszło. Po bezpotomnej śmierci księcia, donatorami stali się świdniccy mieszczanie i lokalne rody rycerskie. Prace budowlane nadzorował m.in. Jakub ze Świdnicy, czynny także przy wznoszeniu kościoła joannitów w Strzegomiu. Rozbudowywany na początku XV w. obiekt spłonął w 1532 r., następnie został odbudowany z pewnymi zmianami, m.in. obniżono wysokość zawieszenia sklepienia nawy głównej. W latach 1561-1629 zajmowany był przez ewangelików, a od 1660 r. - jezuitów, którzy przeprowadzili kompleksową barokizację wnętrza świątyni i rozbudowali ją o sąsiednie budynki kolegium jezuickiego, szkoły oraz konwiktu (w latach 1664-67). Pod koniec XIX w. przeprowadzono częściową regotycyzację, pozostawiając nienaruszony barokowy wystrój wnętrza, ale przekuwając większość rzeźb zespołu portali znajdujących się w elewacji frontowej. Działania II wojny światowej nie spowodowały poważniejszych szkód w świątyni. W 2004 r. powstała diecezja świdnicka, a farę podniesiono do godności katedry.

Opis

Katedra zlokalizowana jest w południowo-wschodniej części starego miasta w Świdnicy, w pobliżu linii dawnych murów obronnych. Gotycka, trójnawowa, oszkarpowana bazylika wzniesiona została z cegły i ciosów kamiennych. Nawę główną przesklepiono sieciowo, nawy boczne krzyżowo-żebrowo. Od wschodu do naw przylegają absydy, do naw bocznych - od północy i południa - dostawione są również kaplice. Fasada świątyni jest dwuwieżowa, przy czym nieukończona wieża północna została doprowadzona jedynie do wysokości nawy bocznej. Wieżę południową zwieńczono renesansowym hełmem. Fasadę zdobią wielkie ostrołukowe okno wypełnione szesnastowiecznymi maswerkami oraz cztery bogato profilowane gotyckie portale z figuralną i ornamentalną dekoracją rzeźbiarską w kamieniu, m.in. z wizerunkami św. Stanisława - patrona Polski i św. Wacława - patrona Czech. Na północ od prezbiterium znajduje się częściowo zagłębiona dwunastoboczna krypta ze sklepieniem wspartym na jednym filarze.

Zbarokizowane wnętrze kościoła mieści bogate wyposażenie, na które składają się zarówno dzieła doby baroku, jak i wcześniejsze, m.in.: ołtarz główny z 1694 r., prospekt organowy z lat 1704-1710, tryptyk ze sceną Zaśnięcia NMP z 1492 r. (naśladowcy Wita Stwosza), polichromowana Pieta z około 1410 r., późnogotycki Chór Mieszczański, bogato dekorowana chrzcielnica z około 1585 r., malowane stalle z 1581 r., a także liczne płyty nagrobne z XV w. oraz tablice i epitafia z XVI w. będące świadectwem przynależności świątyni do protestantów.

Katedrę poprzedza dziedziniec z barokową kolumną św. Floriana, który od południa i zachodu ujęty jest barokowymi zabudowaniami kolegium jezuickiego (obecnie siedziba plebanii i Kurii Biskupiej). Trójkondygnacyjne kolegium założono na planie litery T.

Zabytek dostępny.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 01-03-2017r.