Opis

Świątynia znajduje się w pd.-wsch. części starego miasta, przy pl. Jana Pawła II, leżącym na przedłużeniu ul. Długiej, wychodzącej z Rynku.

Gotycki kościół parafialny św. Stanisława i Wacława został wzniesiony w latach 1330-1386 z fundacji Bolka II Małego, ówczesnego księcia świdnicko-jaworskiego, przez budowniczego Jakuba ze Świdnicy. Kościół wzniesiono w miejscu wcześniejszego, który był wzmiankowany w 1250 r.

Świątynię rozbudowano ok. 1400-1410 r. Częściowo spłonęła w 1532 r. i została odbudowana do 1535 r., zapewne przy współudziale Lucasa Schleierwebera, mistrza murarskiego ze Świdnicy. W latach 1561-1629 kościół użytkowany był przez ewangelików.

Kościół pierwotnie pod patronatem klarysek z Wrocławia, od 1660 r. w rękach jezuitów. Zbarokizowany na przełomie XVII/XVIII w. W latach 1757-1772 był wykorzystywany jako magazyn, a w latach 1778-1779 jako szpital. Świątynię remontowano w 1832 r. Przeszła regotycyzację w latach 1893-1895, modernizowano ją w 1908 r. i w 1959 r.

Świątynia murowana z użyciem cegły i ciosów kamiennych. Jest to trójnawowa oskarpowana bazylika. Nawa główna siedmioprzęsłowa, ze sklepieniem sieciowym z 1535 r., zamknięta nawami bocznymi ze sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, do których dostawione są rzędy kaplic.

Pod wschodnim przęsłem nawy głównej znajduje się częściowo zagłębiona, dwunastoboczna krypta ze sklepieniem gwiaździstym na centralnym filarze. Od zachodu dwie wieże, z kaplicami w przyziemiu, między którymi znajduje się kruchta.

Oskarpowana wieża południowa z ok. 1400 r., która została podwyższona w 1525 r. przez mistrza budowlanego Petera Zehina, jest w przyziemiu sklepiona krzyżowo. Wzniesiona na rzucie kwadratu, powyżej ośmioboku, z figurami świętych, zwieńczona trójkondygnacyjnym renesansowym hełmem z 1613 r. Sąsiednia wieża północna została zrealizowana jedynie do wysokości nawy bocznej.

Elewacje posadowione na kamiennym cokole, okna ostrołuczne, z których na szczególną uwagę zasługuje wielkie ostrołukowe okno wypełnione maswerkami (z poł. XVI w.), zlokalizowane między wieżami zachodnimi.

Trzy ostrołuczne portale zachodnie, flankowane figurami na kolumnach, zwieńczone wimpergami i sterczynami z 1427 r. (przekutymi w latach 1893-1895). Portal środkowy dwudzielny, z figurami m.in. Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. Stanisława i Wacława. Północny portal gotycki (tzw. Portal Bednarski lub Brama Oblubienicy) z rzeźbionymi przedstawieniami: Dalili i Samsona oraz Filis i Arystotelesa. Przy przyporach elewacji zachodniej późnogotycka figura św. Anny Samotrzeciej z 1496 r. i barokowa św. Jana Nepomucena.

We wnętrzu ostrołukowe arkady nawy głównej, wsparte na filarach. Wsporniki sklepienne ostrosłupowe, w nawie południowej z figuralnymi przedstawieniami. Od zachodu empora organowa z kamienną, ażurową balustradą. Na sklepieniu nawy głównej znajduje się ornamentalna polichromia z 1739 r. autorstwa malarza Johana Georga Etgensa. Pod emporą na sklepieniu barokowa polichromia ze scenami z życia św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka Ksawerego.

Barokowy ołtarz główny z siedmioma kolumnami podtrzymującymi baldachim i figurami św.: Floriana, Franciszka Ksawerego, Wacława, Stanisława, Ignacego Loyoli i Jerzego, powyżej których: Matka Boska Królowa Wszechświata, Bóg Ojciec i Duch Św., z 1694 r., autorstwa rzeźbiarza i snycerza Johanna Riedla. Ponadto ołtarz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1696 r. W nawie północnej ołtarze św. Jana Nepomucena i św. Judy Tadeusza, autorstwa Johanna Riedla, ołtarz św. Dyzmy i późnogotycka Pieta z 1422 r. Ambona z 1698 r. również autorstwa Johanna Riedla; tegoż rzeźba Chrystus w Ogrójcu przy północnym wejściu.

Dwudzielny prospekt organowy, projektu Gottfrieda Siebera z Brna, z ok. 1705 r., z rzeźbami Georga Leonarda Webera, z pocz. XVIII w., tegoż figury św.: Barbary, Marcina, Wolfganga, Piotra, Małgorzaty, Wawrzyńca, Jana Chrzciciela, Mikołaja i Pawła, zlokalizowane przy filarach, z lat 1709-1710.

W kościele szereg interesujących obrazów: w prezbiterium Zamordowanie św. Wacława, z 1668 r., autorstwa Michaela Leopolda Willmanna; święci zakonu jezuitów, Chrystus i Matka Boska, autorstwa malarza Johanna Jacoba Eybelwiesera, oraz Śmierć św. Stanisława; w nawie głównej sześć obrazów ze scenami z życia św. Stanisława i Wacława, z pocz. XVIII w.

Późnogotyckie, metalowe drzwi do dawnej biblioteki, z przedstawieniami Marii, archanioła Gabriela, śląskiego orła i czeskiego lwa w rombowych polach. Epitafia z XVI-XVIII w.

Kaplice przy nawach bocznych. Przy północnej nawie od wschodu kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej (dawniej św. Ignacego Loyoli), zamknięta wielobocznie. Wzdłuż północnej ściany od wschodu: dwuprzęsłowa kaplica chrzcielna (dawniej cechu łaziebników, z ok. poł. XV w.), przykryta sklepieniem trójdzielnym i gwiaździstym, z renesansową kratą z 1591 r., kamienną chrzcielnicą z 1586 r., i obrazem Wypędzenie żydów ze Świdnicy w 1453 r. Kaplica św. Jadwigi (dawna cechu krawców), sklepiona wielobocznie, z kryptą jezuitów, ołtarzem św. Wdów, z obrazem legnickiego malarza Franza Heigla z końca XVII w., drewnianym, malowanym epitafium rodziny Nauck, powstałym po 1584 r. Kaplica św. Jana Chrzciciela (dawna cechu sukienników, z ok. 1474 r.), sklepiona gwiaździście, z ołtarzem patrona z 1682 r., obrazem św. Stanisława upominającego Bolesława Śmiałego z ok. 1700 r. Przy nawie pd. od wsch. kaplica Serca Jezusowego (dawna św. Franciszka Ksawerego), sklepiona wielobocznie; ołtarz z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy, autorstwa Johanna Riedla. Zakrystia (dawna kaplica fundacyjna patrycjusza Konrada Sachenkircha), z 1342 r., barokizowana na przełomie XVII/XVIII w. Kaplica św. Tomasza (dawna zakrystia), czteroprzęsłowa, sklepiona krzyżowo-żebrowo na centralnym filarze zdobionym tarczami herbowymi. Powyżej, wbudowany ok. 1468 r., chór Bractwa Maryjnego (lub Mieszczan), sklepiony gwiaździście. Od nawy maswerkowa balustrada empory na arkadach osłaniających schody, fragmenty gotyckich polichromii z przedstawieniem św. Anny Samotrzeciej; późnogotycki, rzeźbiony tryptyk Zaśnięcia Najświetszej Marii Panny, z 1492 r., skrzydła malowane ze scenami maryjnymi i pasyjnymi, autorstwa Mistrza Lat 1486-87. Kaplica Trzech Króli (pierwotnie fundacyjna patrycjusza Nikolausa Löwe, z 1395 r.), sklepiona krzyżowo, z ołtarzem ze sceną Pokłonu Trzech Króli (z 2. poł. XVII w.) i kamiennym nagrobkiem Wilhelma Heinricha Oberga (po 1646 r.). Kaplica św. Józefa (dawna cechu kramarzy, z 1487 r.), sklepiona gwiaździście, z ołtarzem św. Józefa, Jerzego i Krzysztofa, obraz Najświętszej Maryi Panny z panoramą Świdnicy, z ok. 1695 r. Kaplica Matki Boskiej Świdnickiej (dawna cechu rzeźników, z ok. 1459 r., poddana barokowej przebudowie na pocz. XVIII w. wg projektu Christoporusa Tauscha), sklepiona kopułą z polichromią przedstawiającą panoramę Świdnicy i księcia Bolka II, autorstwa praskiego malarza Johanna Hiebla (z 1726r.), w niej architektoniczny ołtarz (z lat 1726-1727), autorstwa rzeźbiarza Johanna Albrechta Siegwitza, z obrazem Matki Boskiej Świdnickiej (z ok. 1460 r. lub ok. 1480 r.).

Przed fasadą kościoła stoi kolumna św. Floriana z 1684 r.

Kościół udostępniony do zwiedzania.

oprac. Krzysztof Czartoryski, OT NID we Wrocławiu, 30-11-2015 r.