Stanowi symbol miasta i województwa. To jedyny zachowany do czasów dzisiejszych fragment rozebranego w latach 1928-1931 zamku piastowskiego na opolskim Ostrówku, klasyczny przykład wieży ostatecznej obrony, w typie donżonu. Wieża Piastowska jest także tłem scenografii odbywającego się corocznie w Opolu Krajowego Festiwalu Polskiej Piosenki, stąd jest dobrze znana w całej Polsce. W roku 2014 została laureatką konkursu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego - Zabytek Zadbany.

Historia

Cylindryczna, ceglana wieża została wzniesiona przez księcia Bolka I prawdopodobnie w końcu XIII wieku i jest jednym z najstarszych tego typu zabytków w Polsce. Pierwotnie fragment założenia zamkowego, wzniesionego na obszarze dawnego grodu. Wieża usytuowana była wewnątrz obwodu murów obronnych, w sąsiedztwie bramy wjazdowej. W roku 1602 wykonano prace naprawcze przy wieży i nakryto ją nowym dachem. Całe założenie przechodziło różne koleje losu: w latach 1615, 1737 i 1739 ulegało niszczeniu przez pożary, następnie było odbudowywane. W latach 1838-55 zniesiono fortyfikacje i zniwelowano teren. Po 1860 roku adaptowano zamek na biura Regencji. W związku z budową nowego gmachu Regencji Górnośląskiej (1931-33), w latach 1928-31 wyburzono całe założenie, pozostawiając jedynie wieżę. Wieża zmieniała swój kształt wielokrotnie w ciągu stuleci. Różniła się wyglądem w XIV i XV wieku, zmiany zwieńczenia dokonywane były w latach 1608, 1730, 1740, 1838, 1890, 1906, 1934, 1938, 1953 oraz 1962. W wyniku badań architektonicznych przeprowadzonych w 2011r. można podzielić historię wieży na 10 okresów: Faza I- gotyk I, faza II - gotyk II, faza III - gotyk/wczesny renesans, faza IV- późny renesans, faza V- barok, faza VI- lata 1835-1855, faza VII - ok. 1880r., faza VIII, ok. 1906r., faza IX- ok. 1934 oraz faza X- ok. 1962roku. Na podstawie w/w badań przeprowadzono w latach 2012-13 gruntowną konserwację zabytku.

Opis

Wieża Piastowska zlokalizowana jest na opolskiej wyspie Pasieka, w jej północnej części, zwanej Ostrówkiem, w sąsiedztwie wybudowanego w miejsce zburzonego zamku piastowskiego modernistycznego Gmachu Rejencji Górnośląskiej, który dzisiaj mieści Urząd Wojewódzki oraz część Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, pomiędzy tym budynkiem a amfiteatrem. Budowla składa się z pięciu kondygnacji naziemnych, dzielonych gzymsami. Zwieńczenie czwartej kondygnacji stanowi ozdobny fryz arkadkowy. Najniższa kondygnacja, dawniej niedostępna z zewnątrz, pełniła funkcję lochu głodowego. Wejście znajdowało się w zbrojowni, około 9 m nad ziemią i prowadziło przez drewnianą galeryjkę obiegającą wieżę, połączoną z murami. Wyżej położone poziomy mieściły izbę, kuchnię i magazyny. Funkcją najwyższej kondygnacji była obrona czynna. Wnętrze w przyziemiu ma kształt cylindryczny, w wyższych partiach przechodzi w sześciokątny oraz wraca do owalnego na przedostatniej kondygnacji. Komunikację pionową stanowią drewniane schody, jedynie kondygnacja druga i trzecia połączone są klatką schodową biegnąca w grubości muru, z ceglanymi stopniami. Prace konserwatorskie z lat 2012-13 przyniosły oprócz poprawy stanu technicznego oraz wprowadzenia funkcji edukacyjnej ciekawe odkrycia naukowe. W zamurowanych gniazdach wątku ceglanego znaleziono fragmenty kamiennych wsporników, na których prawdopodobnie oparta była drewniana galeria obiegająca wieżę. Bardzo ważnym odkryciem było znalezienie na ścianach korytarzyka prowadzącego na zewnątrz wieży średniowiecznych rytów, rysunków i inskrypcji, prawdopodobnie wykonanych przez strażników zamkowych. Odkryto również i zakonserwowano fragmenty renesansowych tynków oraz natynkowy napis wykonany podczas remontu w końcu XIX wieku. Do wykończenia ścian wewnętrznych zastosowano tynki cienkowarstwowe i pobiałę wapienną, podkreślające fakturę muru ceglanego i kamiennych obmurowań. W przyziemiu usunięto cementowe tynki i wyeksponowano ceglane ściany, niestety przelicowane w latach 30-tych XX wieku. Wszystkie wątki murowe zostały zachowane w swej różnorodności, oryginalne uformowanie kształtu spoin zostało uszanowane i zachowane. Wprowadzono instalacje: oświetleniową, przeciwpożarową, alarmową, grzewczą oraz aparaturę służącą do projekcji multimedialnych (przemowa Bolka I, teatr cieni, animowana panorama dawnego Opola). Sylweta wieży nie uległa zmianie. Hełm zyskał nowe, lżejsze pokrycie z dachówki ceramicznej, zaś jego konstrukcja została wyremontowana i wzmocniona. Taras został wyremontowany pod kątem uzyskania szczelności, wprowadzono nową, ceramiczną posadzkę oraz nowe odpływy wody opadowej. Jest to bardzo ważne, gdyż opady niszczyły wieżę, doprowadzając do jej silnego zawilgocenia w górnych partiach. Podgrzewana posadzka tarasu ułatwia usunięcie śniegu zalegającego w okresie zimowym. W trakcie prac skutecznie usunięto przyczyny destrukcyjnych procesów, a także (w stopniu możliwie największym ze względu na proces technologiczny) usunięto ich skutki. Na przyszłe lata zaplanowano sukcesywną korektę m.in. stanu zasolenia murów. Balustrada tarasu została opierzona blachą miedzianą, wprowadzono też balustradę ze stali nierdzewnej ze względów bezpieczeństwa. Pod parapetem znajdują się kamery filmujące panoramę miasta, z których obraz dostępny jest w suterenie Urzędu Wojewódzkiego adaptowanej na zaplecze dla turystów. Mogą z niego korzystać osoby niepełnosprawne bądź inne, dla których wejście na wieżę po schodach stanowi problem. Zaplecze turystyczne dla wieży umieszczone jest w suterenie budynku Urzędu Wojewódzkiego.

Zabytek dostępny.

Oprac. Maria Burian, NID OT w Opolu, 18.05.2015 r.