zespół klasztorny Bernardynów - Zabytek.pl
Adres
Łuków, Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 41
Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Łuków (gm. miejska)
par.), dzwonnicy oraz gmachu klasztoru (ob. szkoła). Głównym walorem zabytkowym stosunkowo skromnego kościoła, jest zespół późnobarokowo-rokowych ołtarzy architektonicznych z rzeźbą figuralną proweniencji lwowskiej. Całość wyposażenia reprezentuje wysoki poziom wykonawczy i artystyczny.
Historia
Bernardyni zostali sprowadzeni do Łukowa 1627 r. dzięki staraniom Erazma Domaszewskiego, starosty łukowskiego, podczaszego lubelskiego, koniuszego koronnego. Pierwszy kościół i zabudowania klasztorne były drewniane. Budowę murowanego kościoła i klasztoru rozpoczęto w 1648 r., następnie po przerwie podjęto po 1725 r. i kontynuowano do 1766 r., konsekracja kościoła nastąpiła w 1770 r. Po kasacie zakonu w 1865 r. kościół, jako filialny, przekazano duchowieństwu świeckiemu. Klasztor w większości przeznaczono na magazyny wojskowe, a następnie szkołę elementarną. U schyłku XIX w. budynek klasztorny znajdował się w bardzo złym stanie technicznym (rozważano jego rozbiórkę). W 1902 r. wyremontowany wraz z przebudową elewacji pn. i przeznaczony na potrzeby szkolnictwa, która to funkcja jest kontynuowana do dzisiaj; część pd.-zach. pozostała w użytkowaniu parafii. W westybulu na piętrze wyeksponowano drewnianą belkę z poprzedniego kościoła z datą „1696”. W 1920 r. przy kościele erygowana została parafia.
Kościół kilkakrotnie remontowany, m.in.: 1890 (odnowienie wnętrza wraz z ołtarzami); 1909 (remont elewacji, wymiana podłogi na posadzkę); po II wojnie światowej (naprawa uszkodzonego szczytu i dachu nad prezbiterium); 1969 (remont fundamentów); l. 70. XX w. (remont wnętrza z częściową rekonstrukcją barokowej polichromii na łuku tęczowym); l. 80. XX w. (remont dachu, wymiana pokrycia z dachówki i blachy żelaznej na blachę miedzianą oraz remont elewacji). Podczas kolejnych remontów malowidła zdobiące pierwotnie fasadę były przemalowywane a ostatecznie zostały zamalowane. W l. 70. XX w. rozebrano pierwotne ogrodzenie w formie pełnego muru i zastąpiono współczesnym. W l. 60. i 80. XX w. na terenie d. zespołu klasztornego wzniesiono szereg nowych obiektów (internat, sala gimnastyczna, budynek szkoły). Po raz ostatni generalny remont kościoła i dzwonnicy przeprowadzono w 2005 roku.
Opis
Dawny zespół klasztorny Bernardynów w momencie fundacji usytuowany został poza obrębem miasta, przy drodze prowadzącej do Radzynia. W skład zespołu wchodzą: kościół, budynek klasztoru (ob. Zespół Szkół) oraz dzwonnica. Kościół późnobarokowy. Orientowany. Jednonawowy. Nawa prostokątna, trójprzęsłowa z dodatkowym przęsłem od zach. mieszczącym chór muzyczny i kruchtę, ujętym w narożach kwadratowymi wieżami wysuniętymi ryzalitowo w elewacji frontowej i elewacjach bocznych. Prezbiterium nieco węższe od nawy, dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie, z przylegającą od pd. zakrystią ze skarbcem poprzedzoną niewielkim przedsionkiem; pod całym kościołem krypty. Kościół murowany z cegły i otynkowany. W nawie i prezbiterium sklepienia kolebkowe z lunetami, na gurtach; w zakrystii sklepienie krzyżowe. Ściany nawy i prezbiterium podzielone pojedynczymi i bliźniaczymi pilastrami jońskimi dźwigającymi uproszczone belkowanie z silnie wyładowanym gzymsem. Pomiędzy pilastrami arkadowe wnęki ołtarzowe zamknięte półkolistymi archiwoltami z kluczami, ujęte pilastrami toskańskimi. Prezbiterium otwarte na nawę półkolistym łukiem tęczowym, chór muzyczny o prostym parapecie, wsparty na trzech filarowych arkadach. Nawa i prezbiterium nakryte dachami dwuspadowymi (nad prezbiterium nieco niższy, zamknięty trójpołaciowo); zakrystia pod dachem dwupołaciowym; nad wieżami daszki namiotowe zwieńczone barokowymi hełmami z latarniami. Dachy pokryte blachą miedzianą. Fasada dwuwieżowa, dwukondygnacyjna, trójosiowa, na wysokim cokole, zwieńczona trójkątnym ogzymsowanym szczytem ujętym spływami wolutowymi. Pomiędzy kondygnacjami profilowane gzymsy kordonowe, każda z kondygnacji oraz szczyt o bogatej artykulacji pionowej za pomocą pilastrów toskańskich i lizen o zróżnicowanej szerokości; naroża wież ujęte półkolumienkami i opilastrowane. Na osi otwór wejściowy w skromnym obramieniu, poprzedzony schodami lustrzanymi; nad wejściem dekoracyjne płyciny (dolna z inskrypcją, górna pierwotnie wypełniona malowidłem) zwieńczone wklęsło-wypukłymi gzymsami; w drugiej kondygnacji otwór okienny zamknięty odcinkowo i zwieńczony gzymsem; w szczycie wnęka (pierwotnie również z malowidłem) z gzymsem podokiennym na wspornikach i niewielkie okienko. Wieże przeprute z dwóch stron otworami okiennymi, z których górne zwieńczone gzymsami odcinkowymi. Elewacje boczne nawy i prezbiterium podzielone pseudopilastrami w wielkim porządku, ożywione podziałami ramowo-płycinowymi, zwieńczone profilowanym gzymsem. Wyposażenie kościoła jednolite, rokokowe z 3. ćw. XVIII w. (zespół architektonicznych dębowych ołtarzy, ambona i konfesjonały). W prezbiterium i na łuku tęczowym pozostałości przemalowanej polichromii z XVIII w.
Dzwonnica wolno stojąca, na rzucie kwadratu, dwukondygnacyjna. Murowana z cegły i otynkowana, nakryta dachem namiotowym (wtórnie obniżonym) zwieńczonym krzyżem. Elewacje jednoosiowe, dwukondygnacyjne o analogicznych podziałach architektonicznych w postaci gzymsów kordonowych i wieńczących oraz szerokich pilastrów ujmujących naroża. Otwory okienne i wejściowy zamknięte odcinkowo, część ozdobiona odcinkami gzymsowania.
Klasztor. Położony po wsch. stronie kościoła, z którym pierwotnie połączony korytarzem, obecnie od pn. skomunikowany z kompleksem nowych budynków szkolnych. Dwukondygnacyjny, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta z wydatnymi skrajnymi ryzalitami w elewacji frontowej (wsch.) i niewielką, niższą dobudówką od pd.-zach. Układ wnętrza w części głównej dwutraktowy, z korytarzem pomiędzy traktami. Elewacje zwieńczone profilowanym gzymsem, wsch. i pn. dodatkowo podzielone gzymsem kordonowym oraz ożywione boniowanymi pilastrami ujmującymi naroża. Elewacja pn. (z pocz. XX w.) o charakterze reprezentacyjnym (ob. częściowo przesłonięta łącznikiem), z ryzalitem środkowym zwieńczonym ścianką attykową i dekoracyjnie rozmieszczonymi otworami okiennymi o zróżnicowanych kształtach i wielkości.
Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.
opr. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 29-12-2017 r.
Rodzaj: klasztor
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_ZE.36902, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_ZE.27319