Kościół o prostej bryle, z płaską bezwieżową fasadą mieści typowy dla tego zakonu zestaw wyposażenia (trzy ołtarze oraz ambonę z rzeźbą ręki trzymającej krzyż), wykonany z ciemnego drewna. Klasztor zaplanowany został jako budynek trójskrzydłowy otaczający wewnętrzny wirydarz, co było również zgodne z tradycją kapucyńską. Poza wartościami historycznymi i artystycznymi zespół posiada duże walory krajobrazowe ze względu na położenie na skarpie narwiańskiej.

Historia

W 1763 r. Józef Konstanty Trzaska, kanonik płocki i proboszcz kleczkowski oraz jego brat Hilary, sędzia ziemski łomżyński, kolneński i ostrołęcki osadzili na Popowej Górze w Łomży Kapucynów. Początkowo zakonnicy zamieszkali w odkupionym od benedyktynek drewnianym klasztorze, usytuowanym przy najstarszym miejskim kościele paraf. (tzw. Rozesłańców) z XIV wieku. Nowy kościół i murowany klasztor zaprojektował w 1767 r. architekt warszawski nazwiskiem Tański. Klasztor wzniesiono w l. 1770-1772 r. pod kierunkiem brata Emeryka z Neydorfu. Kamień węgielny pod kościół położono w 1781 roku. Chór zakonny i zakrystie ukończono w 1784 roku. Aby kontynuować budowę, konieczna była rozbiórka starego, gotyckiego kościoła, co nastąpiło w 1787 roku. Rok później nowa świątynia osiągnęła stan surowy. Budową kierował majster murarski Leon Maliszewski z Ostrowi, roboty ciesielskie nadzorował Wincenty Krasuski z Warszawy. W 1789 r. trwały prace wykończeniowe (m.in. kładzenie marmurowej posadzki sprowadzonej z Gdańska). W 1798 r. konsekrowano kościół i ołtarze, wykonane przez łomżyńskiego stolarza Jana Żołdykowskiego. Rok później dobudowano do pn.-zach. narożnika klasztoru piętrowy pawilon i zapewne budynki gospodarcze połączone z klasztorem. W 1815 r. otoczono dziedziniec przed kościołem murem z bramą na osi. W l. 1856-58 dobudowano do wsch. elewacji kościoła boczną kaplicę. W l. 1924-1927 wzniesiono kolegium św. Fidelisa wg projektu Stefana Szyllera. W czasie II wojny światowej budynek kolegium był siedzibą sztabu niemieckiego, a następnie mieścił szpital miejski (1945-1970) i Zakład Doskonalenia Zawodowego (1970-1989; w tym okresie podniesiono budynek o jedna kondygnację). W l. 1957-1976 w klasztorze funkcjonowało Wyższe Seminarium Duchowne, w związku z czym w l. 1972-1974 nadbudowano pn. skrzydło klasztoru o drugie piętro. Od 1979 r. kościół jest siedzibą samodzielnej parafii. W 1988 r. budynek kolegium powrócił na własność kapucynów, a w 1996 r. został sprzedany Wyższej Szkole Zarządzania i Przedsiębiorczości.

Opis

Usytuowany w centrum miasta, przy skrzyżowaniu ul. Krzywe Koło i Kapucyńskiej, na tzw. Popowej Górze (skarpie narwiańskiej). Kościół, klasztor i ogrodzenie barokowe, budynki gospodarcze bezstylowe, kolegium pierwotnie w tzw. stylu narodowym, ob. przebudowane.

W centrum założenia murowany, jednonawowy kościół z prezbiterium wyodrębnionym we wnętrzu, połączonym z chórem zakonnym, bezwieżowej fasadzie w wielkim porządku, zwieńczonej trójkątnym szczytem i z pięcioboczną kaplicą dostawioną do elewacji wsch. Od zach. kościół jest połączony z murowanym, trójskrzydłowym, piętrowym (skrzydło pn. dwupiętrowe) klasztorem otaczającym wirydarz. Pierwotnie dolna kondygnacja klasztoru otwarta była do wirydarza krużgankami, obecnie są one zamurowane. Od zach. do klasztoru przylegają parterowe murowane budynki gospodarcze. Przed kościołem znajduje się eliptyczny dziedziniec otoczony murem z wnękami oraz bramą na osi. Od wsch. kościół połączony jest z kolegium św. Fidelisa - murowanym budynkiem trzypiętrowym z poddaszem, nakrytym dachem mansardowym. W pn. części założenia rozciąga się ogród. Kościół, klasztor z budynkami gospodarczymi oraz ogród otoczone są murem. Zach. granicę zespołu stanowią budynki gospodarcze położone wzdłuż ul. Kapucyńskiej.

Zabytek dostępny.

Oprac. Aneta Kułak, OT NID Białystok, 13-11-2014 r.