W ciągu ponad 250 lat klasztor stanowił ośrodek zarówno życia religijnego, jak i działalności patriotycznej i społecznej. Wspólnie z kościołem stanowi przykład typowej dla kapucynów prostej, wręcz surowej architektury sakralnej.

Historia

W 1763 r. bracia Trzaska, Józef (kanonik płocki) i Hilary (sędzia ziemski), sprowadzili do Łomży Kapucynów, którzy osiedlili się w pn. części miasta, na Popowej Górze, gdzie istniał już klasztor Benedyktynek. W latach 1770 - 1772 wg projektu warszawskiego architekta Tańskiego, pod opieką zakonnego budowniczego, mnicha z Węgier Emeryka z Naydorfu, na skarpie nad Narwią zbudowano klasztor, a nieco później, w latach 1788 - 1789, barokową świątynię. Do budowy użyto materiałów ze zrujnowanego kościoła św. Wawrzyńca w Starej Łomży. Konsekracja świątyni odbyła się 2 września 1798 roku. Jednocześnie z budową uporządkowano ogrody i tarasy na skarpie, a w 1799 r. wybudowano parterowy pawilon. Pod kon. XVIII i na pocz. XIX w. wzdłuż ob. ul. Kapucyńskiej wzniesiono zabudowania gospodarcze. W 1844 r. zespół został opasany murowanym ogrodzeniem. W latach 1924 - 1925 na terenie klasztoru wybudowano kolegium św. Fidelisa wg projektu arch. Stefana Szyllera. Szkoła funkcjonowała do września 1939 roku. W czasie II wojny światowej bracia włączyli się w działalność konspiracyjną, co skutkowało wywiezieniem kilku z nich na Syberię. W 1944 r. wycofujący się Niemcy planowali wysadzenie kościoła i zabudowań, ale zarówno klasztor, jak i świątynia ocalały. W latach 1972 - 1974 w części pn. klasztoru nadbudowano piętro.

Opis

Zabudowania klasztoru położone na nadnarwiańskiej skarpie, na pn. od ścisłego centrum miasta, w pn. pierzei ul. Krzywe Koło. Barokowy. Obecnie zespół zajmuje powierzchnię ok. 1,2 ha, oprócz budynku klasztoru (w pd.-zach. części terenu) obejmuje zabudowania gospodarcze (od strony ul. Kapucynów) oraz ogród położony na pn. od zabudowań, na tarasach skarpy. Budynek dawnego kolegium, znajdujący się od strony wsch., został w latach 90. XX w. sprzedany i wyłączony z zespołu. Budynek klasztoru trzyskrzydłowy, połączony w części wsch. z kościołem, z pawilonem w pn. - zach. narożniku. Murowany z cegły i tynkowany, podpiwniczony, piętrowy, w skrzydle pn. dwupiętrowy. Parter sklepiony kolebkowo-krzyżowo, więźba drewniana, dachy dwuspadowe, kryte dachówką. Zabudowania gospodarcze od strony zach., murowane z cegły i tynkowane, parterowe. Zespół od strony ul. Krzywe Koło zamyka ceglany mur, tynkowany, z bramą wjazdową zamkniętą odcinkowo, zwieńczoną trójkątnym szczytem krytym dachówką, od strony kościoła mur na planie elipsoidalnym, z zamkniętymi odcinkowo wnękami. Od strony ul. Kapucyńskiej ślepa ściana zabudowań gospodarczych na wysokiej podmurówce dostosowanej do spadku skarpy. Od strony ul. Rybaki teren kształtowany tarasowo, ogrody otoczone ceglanym, tynkowanym murem.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Grażyna Rogala, TT&B Białystok, 10-12-2015 r.