Kamienica Kirchmajera jest największym po pałacu Spiskim obiektem mieszkalnym Rynku Głównego.

Historia

Współcześnie istniejąca kamienica powstała w XIX w. z połączenia dwóch starszych przyrynkowych domów. Od zachodu stała kamienica Bełzowska, która mogła być wzniesiona nawet przed rokiem 1300. Była rozbudowywana, przebudowywana w każdym kolejnym stuleciu począwszy od XV w. Rodzina Bełzów miała kramy żelazne, bogate i sukiennicze poczynając od 1468 a nawet własną kaplicę św. Jana Chrzciciela w kościele Mariackim. Sąsiednia kamienica Bethmanowska, powstała w połowie XIV stulecia. W XVI w. należała do Bethmanów, wówczas nosiła nazwę „Pod ściętą głową” (na fasadzie wisiało malowidło z głową św. Jana Chrzciciela). Tu mieszkał słynny żupnik wielicki Seweryn Bethman, który w 1509 uratował kopalnię soli przed zniszczeniem kierując gaszeniem podziemnego pożaru. Z okien domu Stefan Batory i Anna Jagiellonka oglądali wystawione na przy okazji ślubu Jana Zamoyskiego widowisko. Murowana oficyna tylna, wzniesiona w XV w., była remontowana w XVI i XVII stuleciu. Rozbudowywana przez kolejne rodziny kupieckie, mieściła w sowich przestrzeniach aptekę, sklep korzenny i laboratorium farmaceutyczne. W 1818 otrzymała nowy wystrój elewacji. W 1833 obie kamienica kupił przemysłowiec Wincenty Antoni Kirchmajer, jeden z najbogatszych obywateli Wolnego Miasta Krakowa. W 1834 nastąpiło połączenie dwóch kamienic, będące wstępem do gruntownej przebudowy w latach 1840-1841. W jej wyniku, łącznie z adaptacją oficyn, powstał pierwszy w Krakowie tzw. dom interesów, coś w rodzaju współczesnego biurowca połączonego z rezydencją właściciela. Mieściły się tutaj: kantor, bank, sklepy, czynszowe mieszkania i eleganckie apartamenty gościnne. Korzystali z nich m.in. car Mikołaj I i rosyjski feldmarszałek Iwan Paskiewicz (1849). Okazała fasada ozdobiona została wielką płaskorzeźbą na attyce, „będącą czymś pośrednim między wymyślnym szyldem sklepowym a apoteozą życia polityka, kupca, przemysłowca i bankiera” Apartamenty rodziny zajmowały dwie kondygnacje: na I piętrze mieszkał ojciec Wincenty Antoni, na II syn Wincenty; tutaj też mieściła się cenna kolekcja obrazów, rycin (Guido Reni, Michał Anioł, Caravaggio, Antoine Watteau) i wyrobów rzemiosła artystycznego. Rezydencja Kirchmajera nie była pałacem sensu stricto, jednakże stanowiła dla rezydencji arystokratycznych konkurencję, realizując program w dużej mierze rezydencjonalny, jako wyraz aspiracji „kupca, który przechodząc do sfer bankierskich grawituje w stronę ziemiaństwa i koligacji arystokratycznych”. Po głośnym bankructwie Kirchmayera w 1875 na I piętrze zorganizowano biura i siedzibę prezydenta Krakowa Mikołaja Zyblikiewicza. W XX w. kamienica była remontowana w latach 1933, 1941, 1954; adaptacja parteru nastąpiła w 1984.

Opis

Pięciokondygnacyjny, sześcioosiowy budynek dominujący na tej pierzei Rynku. Wnętrza budynków frontowych i oficyn połączono, by stworzyć obszerne apartamenty, mieszkania czynszowe i biura, dostępne z wielkiej trójbiegowej klatki schodowej. Przekształcenia nie były jednak na tyle duże, by zgubić układ średniowiecznych budowli, stąd nie ma w budynku amfilady pomieszczeń równej wielkości i symetrycznie zakomponowanego układu z salonem pośrodku. Pełną integrację osiągnięto w fasadzie, głównie przez symetryczne rozłożenie okien, które wraz z obramieniami stanowią podstawowy wyznacznik jej kompozycji. Wertykalizm osi okiennych zrównoważony został mocno wysuniętym belkowaniem, wydatnym gzymsem koronującym i ścianką attykową. Na fasadzie znajduje się kamienne godło z XV w. — głowa św. Jana na misie podtrzymywanej przez dwóch aniołów.

Obiekt dostępny w różnym stopniu; z zewnątrz bez ograniczeń, wewnątrz, w godzinach pracy placówek handlowych i instytucji.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20-04-2016 r.