Wedle miejscowej tradycji - wspólnie z czterema innymi siedemnastowiecznymi, ceglanymi kapliczkami położonymi w pow. sandomierskim – miała powstać z fundacji uczestników wyprawy chocimskiej w 1673 r. lub wojny Rzeczpospolitej Obojga Narodów z Turcją w latach 1620-1621. Współcześnie, w związku z takimi okolicznościami budowy i z uwagi na swój wygląd, bywa nazywana „Latarnią Chocimską”.

Historia

Nie znamy szczegółów dotyczących czasu powstania i okoliczności budowy ceglanej kapliczki słupowej w Gierlachowie. Jej forma wskazuje, iż mogła powstać między 3 ćw. XVII a pocz. XVIII wieku. Przeprowadzone poszukiwania archiwalne nie potwierdziły hipotezy, iż została wystawiona przez uczestników wyprawy chocimskiej w 1673 r. lub wojny Rzeczpospolitej z Turcją w latach 1620-1621. Domniemanego fundatora kapliczki należy raczej szukać wśród właścicieli miejscowego folwarku. Pierwotnie, prócz funkcji sakralnych, mogła pełnić rolę znaku granicznego lub drogowego, gdyż dawniej stała na rozwidleniu dróg, na co wskazuje mapa Galicji Zachodniej autorstwa Antona Mayera von Heldensfelda z lat 1801-1804. Niewiele wiemy o jej dalszej historii. Symptomatyczne jest to, iż nie została uwzględniona w zeszycie Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce dotyczącym powiatu sandomierskiego, wydanym w 1962 roku. W 2 poł. XX w. była doraźnie naprawiana. W 2021 r. wpisano ją do rejestru zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego. Obecnie planowana jest konserwacja kapliczki.

Opis

Ponad czterometrowa kapliczka słupowa z latarnią położona jest na gruntach prywatnych w pobliżu zabudowań mieszkalno-gospodarczych, w pn.-wsch. części Gierlachowa, przy trasie prowadzącej do Mściowa. Nie jest widoczna z drogi, gdyż przysłania ją szpaler wysokich tui, rosnących w granicach działki. Wystawiona została z cegły i kamienia, łączonych zaprawą wapienną. W górnych partiach ma zachowane fragmenty tynków wapiennych. Nakryta jest namiotowym daszkiem, pokrytym zniszczoną ceramiczną dachówką. Kapliczka składa się z trzech części: prostopadłościennego cokołu o bardzo uszkodzonej kamiennej strukturze; ceglanego, wydatnego trzonu z profilowaną bazą oraz kapitelem o fazowanych narożach i wydatnym gzymsie; ceglanej, prostopadłościennej latarni z trzema bokami zaakcentowanymi wnękami zamkniętymi łukiem odcinkowym, którą wieńczy fragment belkowania, profilowany gzyms i daszek namiotowy.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, PT NID w Kielcach, 15-02-2022 r.