Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ratusz - Zabytek.pl

Adres
Kamień Pomorski, Stary Rynek 1

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. kamieński, gm. Kamień Pomorski - miasto

Jeden z niewielu gotyckich ratuszy zachowanych do dziś na Pomorzu Zachodnim.Obiekt o widocznych fazach budowy od wczesnego do późnego gotyku.

W obrębie obecnej budowli zachował się jedyny na Pomorzu Zachodnim przykład wczesnego ratusza, tzw. Gerichtslaube. Odbudowany po zniszczeniach wojennych jest jednym z głównych akcentów architektonicznych Starego Miasta w Kamieniu Pomorskim.

Historia

Lokacja miasta Kamienia przypada na 1274 r. Nie wiadomo jak wyglądała pierwsza siedziba władz miejskich - być może wzniesiono ją w konstrukcji ryglowej. Pierwsza wiadomość o ratuszu w Kamieniu pochodzi z 1426 r. Ta najstarsza budowla o wymiarach 8,9 na 10,8 m stanowi obecnie zachodnią część ratusza. Przez niektórych badaczy datowana jest na 1. połowę XIV w., jednak bogate formy jej architektury, pokrewne warsztatowi Henryka Brunsberga, wskazują raczej na koniec tego stulecia, lub początek wieku XV. Niewielki budyneczek w typie tzw. Gerichtslaube, na parterze mieścił zapewne otwartą halę sądową, na piętrze - salę rady miejskiej. Piwnice sklepione były kolebkowo. Jedna z nich, położona w narożniku pd.-wschodnim służyć musiał jako karcer, nie była bowiem połączona z sąsiednimi piwnicami i posiadała osobne wejście z parteru przez krętą klatkę schodową w grubości muru. Już w pierwszej fazie budowy pośrodku ściany wschodniej znajdowała się przewiązana z nią wieżyczka - sygnaturka. Jej mury, podobnie jak mury całej najstarszej części wzniesiono z cegły układanej w wątku wendyjskim. Elewacje najstarszej części ratusza rozczłonkowane zostały trójbocznymi przyporami, przechodzącymi górą w sterczyny. Jedynie wschodnia ściana tej budowli, oddzielająca dziś starą i nową część ratusza pozbawiona była tych elementów artykulacji. Mogła więc być ścianą tylną, nie przeznaczoną do ekspozycji, lecz wychodzącą np. na podwórze, podczas gdy ściana zachodnia pełniła rolę reprezentacyjnej fasady. Dzielące ją, wspomniane wyżej trójboczne przypory, obecnie tępo ucięte, przechodzić mogły górą w attykę, lub raczej parawanowy szczyt, podobnie jak to ma miejsce w przypadku ozdobnych fasad ratuszy w Lubece, czy Stralsundzie. W 2. połowie lub w końcu XV w. nastąpiła radykalna rozbudowa kamieńskiego ratusza. Od strony wschodniej, do jednej z dłuższych ścian dotychczasowego budynku dostawiono nową część na rzucie prostokąta o wymiarach 19,5 na 10,8 m, wymurowaną z cegły układanej w wątku gotyckim. Całość nakryto dwuspadowym dachem z rozczłonkowanym blendami szczytem wieńczącym elewację wschodnią. Od wschodu znalazł się również trójarkadowy podcień nakryty sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Podobnym sklepieniem nakryto salę rady położoną na piętrze nad podcieniem. Wnętrza wszystkich kondygnacji rozwiązano w układzie dwutraktowym, dzieląc je biegnącą wzdłuż ścianą. Trzecia faza budowy przypadająca na około połowę XVI w. wiąże się być może z odbudową ratusza po pożarze miasta w 1536 r. Powstał wówczas otynkowany szczyt zachodni. Jego misterna dekoracja złożona jest z przenikających się późnogotyckich maswerków w kształcie kół i innych figur geometrycznych. Element nowożytny stanowią gzymsy tworzące system poziomej artykulacji. Tego typu ozdobne szczyty charakterystyczne były dla Pomorza Zachodniego w okresie przejściowym pomiędzy gotykiem a renesansem - analogie stanowią tu np. szczyty pałacu biskupiego w Kamieniu Pomorskim i ratusza w Stargardzie. Z tego samego czasu pochodzi zwieńczenie sygnaturki. W okresie nowożytnym elewacje budynku zostały otynkowane. W 1837 r. przeprowadzono przebudowę ratusza. Duże wnętrza poprzegradzano ściankami działowymi, uzyskując w ten sposób mniejsze pomieszczenia na biura magistratu i urzędu ubezpieczeń ogniowych. Środkową część pierwszego piętra podzielono na dwie niższe kondygnacje. Na wyższej z nich znalazły się mieszkania dla sierżanta policji i wagowego miejskiego. W celu ich oświetlenia nad oknami I piętra przebito niewielkie otwory. W 1880 r. zamurowano podcień we wschodniej partii budowli. W 1927 r., w ramach podjętej wówczas częściowej regotyzacji ratusza arkady i filary podcienia zostały w pewnym stopniu ponownie odsłonięte. Podczas walk wiosną 1945 r. ratusz obrócony został ruinę. Zniszczeniu uległy dach, stropy i wnętrze, runęły oba szczyty. Pozostały mury obwodowe, część ścian działowych w tym ściana rozdzielająca starą i nową część oraz sygnaturka, a także sklepienia piwnic. Po wojnie do 1947 r. odgruzowano wnętrze budowli. W latach 1966-1969 ratusz został odbudowany zgodnie z projektem, który sporządził w 1966 r. mgr inż. arch. Feliks Dzierżanowski z PKZ w Warszawie. Wykonawstwo prac powierzono Przedsiębiorstwu Państwowemu Pracownie Konserwacji Zabytków, Oddział w Szczecinie. W wyniku podjętych prac zmieniono całkowicie dawny dwutraktowy układ wnętrza, rozbierając gotycką ścianę działową i wprowadzając na jej miejsce korytarz międzytraktowy. W reprezentacyjnej sali na I piętrze najstarszej części ratusza wprowadzono ozdobny kasetonowy strop, którego nigdy tam nie było, za to salę nad podcieniem podzielono na mniejsze pomieszczenia, rezygnując z rekonstrukcji sklepień. Na zewnątrz przywrócono gotycki wystrój - ceglane lico ścian oraz zniszczone podczas wojny szczyty. Pierwotnie planowano przeznaczenie ratusza na dom kultury, ostatecznie jednak znalazły tu swą siedzibę władze miejskie.

Opis

Ratusz położony w centrum dzielnicy staromiejskiej pośrodku Starego Rynku. Zwrócony frontową elewacją szczytową z podcieniem w kierunku wschodnim. Od wschodu pod podcieniem usytuowane obecne główne wejście do budynku.

Ratusz gotycki, założony na rzucie wydłużonego prostokąta. W rzucie wyodrębniona krótka zachodnia część oddzielona grubą poprzeczną ścianą oraz część wschodnia z podcieniem na parterze. Całkowicie podpiwniczony, jednopiętrowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dwuspadowym dachem z lukarnami. W bryle - podobnie jak w rzucie - wyraźnie czytelne obie części - zachodnia, nieco wyższa od wschodniej, oddzielona od niej szczytem i sygnaturką zwieńczoną ostrosłupowym hełmem. Budynek murowany z cegły gotyckiej układanej w części zach. w wątku wendyjskim, w części środkowej i wschodniej w wątku gotyckim. Sklepienia piwnic gotyckie, kolebkowe. Nad podcieniem zrekonstruowane sklepienia krzyżowo-żebrowe, nad wnętrzami obu kondygnacji nadziemnych - stropy żelbetowe z czasu odbudowy. Dach kryty dachówką ceramiczną esówką, sygnaturka - blachą miedzianą.

Elewacje ratusza nietynkowane, o ceglanym licu z wyjątkiem blend, szczytu zach. i sygnaturki - otynkowanych i pomalowanych na biało. Lico elewacji (oprócz wschodniej elewacji szczytowej) podzielone dwukondygnacyjnymi, szerokimi blendami zamkniętymi łukiem pełnym. W elewacjach budowli wyraźnie czytelne dwie zasadnicze fazy budowy. W starszej, zachodniej części ratusza blendy rozdzielone plastycznymi trójbocznymi przyporami przechodzącymi górą w sterczyny o ostrosłupowym zwieńczeniu. Boki przypór urozmaicone wąskimi wnękami, narożniki podkreślone wałkiem. Naroża budynku zaakcentowane zdwojonymi przyporami (przylegającymi do siebie od strony elewacji szczytowej i obu bocznych). Wewnątrz blend ceglany fryz „drabinkowy”, biegnący na poziomie parapetów okien 1. piętra. Okna starszej części na parterze zamknięte prosto, na piętrze - ostrołukowo. W elewacji północnej tuż przy narożniku usytuowany gotycki portal o uskokowych, profilowanych ościeżach, zdobionych glazurowaną cegłą. Obie szczytowe elewacje ratusza trzyosiowe. W elewacji zachodniej przypory ucięte nieco poniżej gzymsu wieńczącego elewacje boczne. Zrekonstruowany gotycko-renesansowy szczyt oddzielony uskokiem od lica ściany, wyraźnie cofnięty w stosunku do niej. Podzielony gzymsami na cztery strefy, z których każda zdobiona odmiennym geometrycznym ornamentem, złożonym z przenikających się falistych linii, okręgów i ostrołuków. Poszczególne stopnie szczytu ujęte po bokach ćwierćkolistymi „wolutami”, całość zwieńczona łukowato wygiętym gzymsem. Obie boczne elewacje starszej części podzielone blendami i przyporami na dwa „przęsła”, znajdujące swą kontynuację w czterech segmentach elewacji części nowszej. W artykulacji bocznych ścian tej partii budynku plastyczne przypory zredukowane do płaskich lizen. Niewielkie okna zamknięte łukami odcinkowymi i pełnymi, rozmieszczone w dwóch osiach wewnątrz każdej z trzech blend. W skrajnym, pierwszym od wschodu segmencie obu elewacji półkoliście zamknięta arkada podcienia i duże ostrołukowe okno. Wschodnia szczytowa elewacja przepruta trzema ostrołukowymi arkadami podcienia, oddzielonymi gładkim fryzem wnękowym od piętra, na którym duże ostrołukowe okna rozdzielone blendami zamkniętymi niskim łukiem dwuspadowym. Całość zwieńczona zrekonstruowanym gotyckim szczytem schodkowym z ostrołukowymi blendami i lizenami przechodzącymi w sterczyny. Wnętrze całkowicie przekształcone w wyniku odbudowy w latach 60. XX w. Dostępne przez główne wejście od wschodu, dwu- i półtraktowe w części wschodniej, dwutraktowe w części zachodniej. Zachowany wystrój wnętrz z lat 60. XX w. - ozdobne kraty, metalowa balustrada żelbetowej klatki schodowej i imitacja drewnianego kasetonowego stropu w sali posiedzeń na I piętrze.

Obiekt dostępny w godzinach pracy urzędu.

Oprac. Maciej Słomiński, OT NID Szczecin, 12-06-2017 r.

Rodzaj: ratusz

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.112948, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.428308