Historia

Już w 1 poł. XV w. dokonał się podział miejscowości na Hawłowice Górne i Dolne i już wtedy funkcjonowały tu dwa folwarki: dolny należący do Rozborskich i górny należący do Próchnickich. Kolejnymi właścicielami Hawłowic Dolnych byli: Broniewscy, Świętosławscy, Trzcińscy, Nieborowscy, biskupi przemyscy (przez ok. 100 lat, w XVIII w.), następnie Dembiścy, Kotowscy, Zaklikowie, Żurowscy, w końcu Dworscy - ostatni przedwojenni właściciele. Do XIX w. wszystkie siedziby ziemiańskie budowane były z drewna, dopiero w początkach XIX w. powstał z inicjatywy Wojciecha Dembińskiego klasycystyczny, murowany dwór, który w 2 poł. XIX w. powiększono o przybudówkę od pn. Wyposażenie dworu zostało zniszczony podczas I wojny światowej, po II wojnie jego wnętrza zostały przystosowane dla potrzeb szkoły podstawowej. Po przekazaniu w ręce prywatnego właściciela przeprowadzono rekonstrukcję formy architektonicznej dworu. W obrębie założenia przetrwały budynki dawnego zespołu dworskiego: spichlerz, stajnia i czworak (nieobjęte ochroną konserwatorską) oraz stosunkowo rozległy park ze stawami.

Opis

Zespół składający się z murowanego dworu i parku znajduje się w północnej części miejscowości, po północnej stronie lokalnej drogi. Od wschodu graniczy z zespołem dworskim w Hawłowicach Górnych, od północy doliną rzeczki Dulczy, od zachodu z łąkami i polami uprawnymi. Dwór ulokowany jest w środkowej części założenia, frontem zwrócony na zachód, z podjazdem bezpośrednio przed nim.

Klasycystyczny dwór wybudowano na rzucie wydłużonego prostokąta z dwoma niewielkimi dobudówkami od północy i południa. Prostopadłościenna, parterowa bryła przekryta dachem czterospadowym urozmaicona jest od frontu wgłębnym portykiem kolumnowym w wielkim porządku z zadaszeniem dwuspadowym, ramującymi go dwoma niewielkimi lukarnami z daszkami trzyspadowymi oraz trzema takimi samymi we wsch. połaci dachu. Niewielka dobudówka od północnej strony przekryta jest dachem wielospadowym, zaś dobudówka od południa dachem trzyspadowym. Bryłę nadziemną i sklepione piwnice wymurowano z cegły, dach pokryty jest blachą. Ozdobą dziesięcioosiowej, symetrycznej elewacji frontowej - zachodniej jest czterokolumnowy portyk wgłębny, którego trójkątny szczyt wspierają cztery toskańskie kolumny z niewielkimi, kanelurami. Wgłębi, ponad otworem wejściowym widoczne są okienka mezzanina. Elewacja wschodnia dziesięcioosiowa, z otworami rozmieszczonymi niesymetrycznie, krótsze elewacje przesłonięte są częściowo przybudówkami. Płaszczyzny elewacji urozmaicono pasami w tynku, narożniki dodatkowo zaakcentowano lizenami, cały budynek obiega profilowany gzyms wieńczący z płaskim fryzem. Wnętrze rozplanowano jako dwutraktowe, z piętrowym holem i salonem na osi.

Dwór otoczony jest parkiem krajobrazowym założonym w XIX w., zachował się w nim liczny starodrzew, głównie dęby, kasztanowce i lipy. W najbliższym otoczeniu dworu znajdują się rozległe polany widokowe z luźno rozmieszczonymi dębami i modrzewiami, w północnej części zachował się system stawów.

Dwór jest własnością prywatną, mieści się w nim ośrodek jazdy konnej i centrum bankietowe, jest dostępny za zezwoleniem.

Oprac. Barbara Potera, NID OT Rzeszów, 18.08.2014 r.