Stanowi podręcznikowy przykład siedemnastowiecznej wiecznej, drewnianej, trójdzielnej cerkwi. Dodatkową wartością zabytku jest częściowo zachowane oryginalne wyposażenie świątyni obrządku grekokatolickiego oraz znajdująca się pod świątynią krypta kolatorska.

Historia

Najstarsza znana wzmianka o cerkwi w Hawłowicach pochodzi z 1507 r. Brak informacji o dacie erygowaniu parafii, która przed 1790 rokiem została włączona w skład parafii w Pruchniku. Obecna świątynia powstała w 1683 r. Jeszcze w 1817 r. cerkiew przekryta była trzema kopułami. Remontowana w 1863 r. i przebudowana w 1 ćw. XX w. Międzyczasie, w 1913 r. powstały malowidła ścienne autorstwa Andrija Demkowicza. W 1947 r. świątynia została przejęta przez kościół rzym.-kat. i zaadoptowana na potrzeby tego kultu. Zapewne po 1959 r. dobudowano zakrystię. W l. 80 XX w. wymieniono podwaliny, wykonano nowy szalunek. Przed 1997 r. kamienną podmurówkę zamieniono na betonową, wykonano remont elewacji i pokrycia dachowego. Świątynia w mniejszym stopniu użytkowana po 2007 r. kiedy w Hawłowicach poświęcono nowy kościół.

Opis

Cerkiew została usytuowana w pn. części wsi zw. Hawłowice Górne, na zach. od drogi przebiegającej przez wieś. Obecnie znajduje się na niewielkiej działce (ok. 9,3 a) otoczonej zabudową mieszkalno-gospodarczą. Świątynia orientowana, wybudowana na planie krzyża łacińskiego, gdzie oryginalne części cerkwi mają rzut zbliżony do kwadratu. Babiniec poprzedzony wtórnym przedsionkiem. Nawa szersza od babińca, we wschodniej części otwarta na niewielkie kryłosy tworzące ramiona krzyża. Prezbiterium o szerokości zbliżonej do babińca, zamknięte prosto. Od pn. do prezbiterium dobudowana zakrystia. Hawłowicka cerkiew jest niewielką budowlą złożoną z addycyjnych brył. Babiniec, nawa i prezbiterium o równej wysokości zrębu. Najwyższa jest nawa, kryta dwuspadowym dachem z sygnaturką. Babiniec i prezbiterium mają niższe trójspadowe dachy. Niewiele niższa od prezbiterium jest zakrystia przekryta dachem pulpitowym. Niższe od korpusu cerkwi są kryłosy (kalenica dachu na poziomie okapu nawy) i przedsionek, wszystkie kryte dachami trójpołaciowymi. Elewacje bez dekoracji architektonicznej. Ich fakturę tworzy pokrycie zrębu gontem, gontowy fartuch oraz niewielkie otwory okienne o gontowych daszkach i okapnikach. Charakterystyczne jest wnętrze hawłowickiej cerkwi ponieważ babiniec, nawa i prezbiterium są pomieszczeniami o zbliżonej wysokości i przekryte zostały pozornymi kolebami. Pozostałe pomieszczenia przekryte zostały stropami płaskimi. Babiniec poprzedza niski przedsionek, niskie są również wnętrza kryłosów (zakrystia niedostępna). Nawa otwarta do babińca i kryłosów otworami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Nie zachowała się ściana ikonostasowa oddzielającej nawę i prezbiterium. Ściany wnętrza wzmocnione lisicami i obite współczesną boazerią. W nawie ściany zwieńczone delikatnym profilowanym gzymsem. Górne partie ścian babińca i prezbiterium, powierzchnie pozornych kolebek, a także ściany w nawie powyżej gzymsu dekorowane malarstwem ściennym, z wielkoformatowymi przedstawieniami. Z oryginalnego wyposażenia cerkwi zachowała się górna partia ikonostasu, pojedyncze obrazy na ścianach oraz ołtarz (neobarokowy ?). Do 2009 r. w ołtarzu znajdowała się cenny obraz Matki Boskiej Boreckiej (1720 r.), który przeniesiony został do nowego kościoła.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz. Ewentualna możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bartosz Podubny, OT NID w Rzeszowie, 30-04-2015 r.