arch. Fryderyka Gisgesa, jest przykładem skromnego barokowego kościoła par. z 2. poł. XVIII w. typowego dla lokalnego mecenatu, z zachowanym wyposażeniem z epoki.

Historia

Parafia w Goraju została erygowana w 1379 r., co zbiegło się zapewne z nadaniem praw miejskich. Pierwszy drewniany kościół został wzniesiony z fundacji ówczesnego właściciela wsi Dymitra z Goraja, podskarbiego koronnego, zniszczony pożarem, podobnie jak dwie następne drewniane świątynie. Na pocz. XVI w. miasteczko przeszło drogą zamiany od Gorajskich do Mikołaja Firleja, a w k. XVI w. zostało zakupione przez Jana Zamoyskiego i włączone do Ordynacji Zamojskiej. Obecny kościół wzniesiony w l. 1779-82, zapewne wg proj. arch. Fryderyka Gisgesa, z fundacji ks. Baltazara Dulewskiego, miejscowego proboszcza, profesora Akademii Zamojskiej. Kościół zachowany bez większych zmian, kilkakrotnie remontowany, m. in. po pożarach w 1795 i 1923; w l. 90. XIX w. (remont więźby i zmiana pokrycia z gontu na blachę). Po II wojnie zbudowano nową sygnaturkę na dachu, w 1964 odnowiono wnętrze, a następnie elewacje.

Opis

Zespół kościelny położony jest na pn.-zach. krańcu wsi (d. miasteczka), na niewielkim wzniesieniu. W jego skład wchodzi kościół oraz współczesna mu dzwonnica bramowa usytuowana po pd. stronie, na zamknięciu ul. Kościelnej prowadzącej od d. rynku. Na terenie cmentarza kościelnego, otoczonego murowano- metalowym ogrodzeniem z XIX w.,  znajdują się okazy starodrzewu. Kościół. Barokowy. Orientowany. Wzniesiony na planie prostokąta, jednonawowy, trójprzęsłowy, z nieco węższym i niższym, jednoprzęsłowym, zamkniętym półkoliście prezbiterium, przy którym od pn. kaplica, a od pd. zakrystia ze skarbczykiem na piętrze i ośmioboczna wieżyczka mieszcząca klatkę schodową; przy elewacji pd. kruchta. Kościół murowany z cegły i otynkowany. Nawa i prezbiterium nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, na gurtach. Ściany wewnątrz rozczłonkowane głębokimi, arkadowymi wnękami, w których umieszczone okna. Ściany między wnękami ozdobione zdwojonymi pilastrami doryckimi podtrzymującymi belkowaniem. Kaplica boczna otwarta do prezbiterium szeroką arkadą, na ścianie pd. prezbiterium analogiczna blenda arkadowa, w której drzwi do zakrystii. Chór muzyczny murowany, wsparty na trzech arkadach filarowych. Nawa, prezbiterium i kruchta nakryte dachami dwuspadowymi, kaplica i zakrystia pulpitowymi, wszystkie dachy pokryte blachą (pierwotnie gontem). Fasada trójosiowa, rozczłonkowana zdwojonymi pilastrami toskańskimi w wielkim porządku. Na osi środkowej otwór drzwiowy, zwieńczony trójkątnym szczytem, powyżej wysokie okno zamknięte odcinkowo; obydwa otwory w uszatych obramieniach. Szczyt fasady podzielony pilastrami, ujęty ćwierćkolistymi spływami i zwieńczony trójkątnym, ogzymsowanym przyczółkiem, w polu środkowym szczytu okno umieszczone w płytkiej arkadzie z wydatnym kluczem. Elewacje boczne rozczłonkowane pilastrami podtrzymującymi belkowanie, naroża zakrystii i kaplicy opięte lizenami i zwieńczone gzymsem. Elewacje korpusu dodatkowo ożywione płycinami o dekoracyjnie ściętych narożach. Otwory okienne w nawie i kaplicy prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym, ujęte uszatymi opaskami; w zakrystii i skarbcu prostokątne, bez opasek. Kruchta zwieńczone barokowym szczytem, w którym pierwotnie znajdował się zegar słoneczny, a obecnie figura Matki Boskiej. Wewnątrz wyposażenie w większości z XVIII-XIX w.: ołtarz główny, dwa ołtarze boczne przy tęczy, architektoniczne z 4. ćw. XVIII w.; w kaplicy dwa ołtarze z pocz. XVIII w. i pocz. XIX w.; chrzcielnica z piaskowca z XVIII/XIX w.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 03.12.2018 r.