Prezentuje wartości historyczne oraz stanowi istotny element krajobrazu przemysłowego Gniezna. 

Historia

Wieża wodna stanowi jeden z ważniejszych elementów przestrzennych infrastruktury kolejowej stacji Gniezno. Należy do nowego systemu wodociągu trakcyjnego, który powstał, jako uzupełnienie istniejących starszych urządzeń. Zaopatrywała parowozy w wodę trakcyjną oraz obiekty stacji kolejowej w wodę technologiczną. Decyzje o inwestycji podjęta została w związku z nasilającym się ruchem kolejowym, wzrostem ilości parowozów i większym zapotrzebowaniem na wodę. Budowę wieży rozpoczęto w 1905 r. wg projektu zrealizowanego w Dyrekcji Kolei Żelaznej w Bydgoszczy. Zastosowany został stalowy zbiornik wodny wg konstrukcji Otto Intzego. Zbiornik o pojemności 300 m3. wyposażony był w sferyczne dno. Początkowo zbiornik zasilano w wodę ze stacji parowej w Dalkach, dopiero od 1943 r. woda do zbiornika doprowadzana była z nowego ujęcia z jeziora Byczek w Janikowie Dolnym.

Opis

Wieża wodna znajduje się w południowej części stacji kolejowej Gniezno pomiędzy halą wachlarzową pierwszej lokomotywowni a budynkiem noclegowni dla pracowników kolei. Zachowała plan, bryłę, konstrukcję i materiał z czasów budowy. Wieża typu „grzybek” o wysokości 21 metrów składa się z masywnego ceglanego trzonu i cylindrycznej żelbetowej głowicy, przykrytej stożkowym dachem z latarnią. Stożkowy trzon wieży o wysokości 10 m wzniesiony został na planie okręgu o średnicach w przyziemiu wynoszącym 9 m, w koronie 7 m. W nadwieszonym na nim głowicy większej o 3 metry od trzonu znajduje się zbiornik o średnicy 9 metrów i wysokości 4,6 m. Stalowy zbiornik systemu Otto Intzego oparty został na stalowym i kamiennym pierścieniu biegnącym na obwodzie korony trzonu. Dach wieży, zwieńczony jest niewysoką przeszkloną latarnią pełniącą również funkcję wywietrznika. Dachy pokryte zostały papą. Architektura typowa dla wieży kolejowej typu „grzybek” z dekoracjami charakterystycznymi dla architektury przemysłowej z przełomu XIX i XX wieku. Elewacja trzonu wieży, zaakcentowana została wyodrębnionym w bryle ceglanym portalem oraz detalami w formie fryzów w partii cokołu i gzymsu schodkowego na zwieńczeniu. W połowie wysokości trzonu i głowicy wieży, rozmieszczone zostały regularnie niewielkie prostokątne otwory okienne. Wnętrze wieży zachowało pierwotny układ. W przyziemiu wieży znajduje się piec do ogrzewania budynku oraz stalowe schody biegnące po obwodzie murów trzonu wieży, prowadzące na drugą kondygnację. Wyżej na dwa pomosty robocze biegnące wokół zbiornika znajdującego się w głowicy prowadzą drabiny. Z dna zbiornika wyprowadzony został rurociąg tłoczny, rozprowadzający wodę na terenie stacji do żurawi wodnych oraz przelewowy zapobiegający przelaniu się wody.

Wieża wodna w Gnieźnie dostępna z zewnątrz. Możliwość zwiedzania obiektu po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z Gnieźnieńskim Stowarzyszeniem Miłośników Kolei.

Oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 21-11-2017 r.