Budynek był jednym z ważniejszych elementów systemu urządzeń infrastruktury kolejowej oraz jest przykładem zastosowania unikatowych rozwiązań techniczno – budowlanych. 

Historia

Zespół budynków stacji kolejowej w Gnieźnie powstawał w okresie od 1872 roku do lat 40-tych XX wieku. Infrastruktura kolejowa zespołu realizowana i modernizowana była w kilku etapach. Największa przebudowa miała miejsce w okresie II wojny światowej, gdy stacja Gniezno przeszła na własność Niemieckich Kolei Rzeszy i objęta została tzw. planem „Otto”, który przewidywał modernizacje i rozbudowę węzła w związku z planowanym atakiem Niemiec na ZSRR. Projektowano nie tylko zwiększenie przepustowości, rozbudowę torów postojowych z nowoczesnym ciągiem technicznym obrządzania parowozów, ale także realizację zaplecza do napraw lokomotyw i wagonów oraz zwiększenie liczby stanowisk postojowych dla nowoczesnych, dużych lokomotyw parowych. W 1941 r. wybudowana została duża hala napraw lokomotyw ze skrzydłem warsztatowym i kominem, obrotnica przegubowa, przesuwnica wagonów, żuraw wodny, dwa kanały rewizyjne, rezerwowy kanał oczystkowy, dwa dwutorowe kanały oczystkowe z basenami szlaki, suszarnia piasku z wyposażeniem, wieża napiaszczania lokomotyw i nastawnia wykonawcza. Dyspozytornia lokomotywowni powstała w 1942 r. wg projektu Sioli (RBD Posen). Budynek prezentuje unikatowy przykład rozwiązań konstrukcyjnych. W tym czasie wybudowano również stołówkę z pomieszczeniami socjalnymi, kotłownie centralnego ogrzewania, siłownię spalinową z trafostacją oraz warsztaty naprawy wagonów. Po zakończeniu II wojny światowej dyspozytornia do 2009 r. pełniła swoje pierwotne funkcje. Obecnie trwają prace projektowe nad zagospodarowaniem terenów zabytkowego zespołu stacji Gniezno łącznie z budynkiem dyspozytorni. 

Opis

Zespół stacji zlokalizowanych został w południowej części Gniezna w oddaleniu od najstarszej części miasta. Węzeł skupia kilka ważnych linii kolejowych z Wrocławia, Poznania, Jarocina. Tworzą go obiekty budowlane i inżynieryjne pochodzące z okresu około 100 lat. Układ przestrzenny stacji tworzą czytelne podzespoły. Dyspozytornia lokomotywowni zajmuje centralne miejsce w zespole poprzemysłowym. Usytuowana została pomiędzy dwoma budynkami lokomotywowni i torowiskami, w sąsiedztwie wieży wodnej na niewielkiej działce. Budynek dyspozytorni zachował plan, bryłę, konstrukcję i materiał z czasów budowy. Zaprojektowany został w taki sposób, aby umożliwić jednocześnie przejazd trzech lokomotyw, dlatego pomieszczenia dyspozytora, umieszczone zostały w głowicy wspartej na masywnych słupach. Bryła budynku jest dwuczęściowa składa się z parteru z klatką schodową oraz piętra pomieszczeniami dyspozytora. Budowla jest murowana z cegły. W budynku zastosowana została nietypowa konstrukcja bramowa ustroju nośnego, na której oparty jest strop rusztowy, utrzymujący głowicę dyspozytorni. Rzut przyziemia tworzy wąski prostokąt z klatką schodową oraz cztery masywne ceglane słupy. Na nich na wysokości 4.85 m znajduje się żelbetowy ruszt utrzymujący murowaną konstrukcję głowicy dyspozytorni. Całość przykryta została wysokim ceramicznym dachem czterospadowym. Elementem charakterystycznym jest drewniany przeszklony wykusz na żelbetowej podstawie, znajdujący się po południowej stronie głowicy. 

Zespół stacji Gniezno dostępny z zewnątrz. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z Krzysztofem Modrzejewskim, prezesem Gnieźnieńskiego Stowarzyszenia Miłośników Kolei. 

Oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 10-11-2017 r.