W skład zespołu wchodzi drewniany dworek z kon. XVIII w., rozbudowany w kon. XIX w., niewielki komponowany park przy dworze oraz kompleks stawów i fragment naturalnego krajobrazu doliny rzeki Gałęzówki.

Historia obiektu

Wieś szlachecka Gałęzów, wchodząca w skład większych dóbr, wzmiankowana jest w źródłach od pocz. XV wieku. Początkowo należała do Gałęzowskich, a następnie szeregu innych właścicieli. W XVIII w. rozległe dobra weszły w skład wielkiej fortuny Skarbków-Kiełczewskich zamieszkujących w pobliskich Kiełczewicach Górnych i Dolnych. Córka Jerzego Skarbka Kiełczewskiego Anna wyszła za mąż za Andrzeja Alojzego Koźmiana h. Nałęcz z Rzeczycy, sędziego ziemskiego lubelskiego, który od krewnych żony nabył w 1780 r. Bystrzycę i Piotrowice, a następnie w 1784 r. po stryju żony Aleksandrze Kiełczewskim przejął Gałęzów, w którym zapewne już wcześniej małżonkowie mieszkali. Tu w 1771 r. urodził się ich syn Kajetan, literat i publicysta, autor słynnych pamiętników. Po śmierci Andrzeja Koźmiana w 1795 r. Kajetan osiedlił się w Piotrowicach, a w Gałęzowie pozostał najstarszy brat – Wincenty, po nim w 1843 r. Gałęzów przejął syn Henryk (zm. 1862), a następnie jego młodszy syn z małżeństwa z Marią z Rzętkowskich – Władysław.  W tym czasie jako guwerner zatrudniony był Bolesław Limanowski (jeden z pierwszych działaczy polskiego ruchu socjalistycznego, historyk, socjolog, publicysta), w którego wspomnieniach zawarte są liczne wzmianki o dworze i parku gałęzowskim.  Zapewne ok. poł. XIX w. w obręb założenia dworskiego włączony został zadrzewiony obszar zbocza doliny rzecznej po wsch. stronie głównej drogi, gdzie w pn. części, wokół stawów, wprowadzono elementy zieleni komponowanej wraz z małą architekturą i wytyczono alejki spacerowe, natomiast pd. części pozostawiono jako element naturalny. Po przejęciu Gałęzowa przez Władysława Koźmiana w 1889 r., nastąpiła znaczna rozbudowa starego drewnianego dworu, a jednocześnie rozpoczął się postępujący upadek majątku. Zaraz po śmierci matki (1908 r.) Władysław Koźmian sprzedał Gałęzów kuzynowi Konstantemu Przewłockiemu z Woli Gałęzowskiej. W czasie I wojny światowej niemal cała gospodarcza zabudowa folwarku gałęzowskiego uległa zniszczeniu, pozostał tylko dwór. W okresie międzywojennym odbudowano folwark oraz wyremontowano i częściowo rozbudowano dwór. W 1928 r. Gałęzów przeszedł na własność córki Konstantego Przewłockiego Teresy 1. voto Rostworowskiej, 2. voto Zakrzeńskiej

W 1944 r. dobra Gałęzów przeszły na Skarb Państwa. Przez kilka lat po zakończeniu II wojny światowej dwór w Gałęzowie pozostawał opuszczony. W 1956 r. przeprowadzono generalny remont budynku i zaadaptowano na potrzeby szkoły, która przez wiele lat miała tu swoją siedzibę. W 2002 r. dwór wraz z otaczającym parkiem został własnością prywatną. Stawy wraz z przylegającymi działkami należą do Gminy, zaś część pd.-wsch. o charakterze leśnym jest własnością Skarbu Państwa.

Opis obiektu

Zespół dworsko-parkowy położony jest na pd. krańcu wsi, po obu stronach drogi Bychawa – Stara Wieś oraz wijącej się równolegle do niej rzeczki Gałęzówki, lewobrzeżnego dopływu rzeki Kosarzewki. W części centralnej, po zach. stronie drogi, na wzniesieniu, usytuowany jest drewniany dworek otoczony niewielkim parkiem. Wjazd na teren parku prowadzi od pd. z bocznej drogi wiodącej w kierunku zach., gdzie pierwotnie znajdowało się podwórze folwarczne z zespołem zabudowań gospodarczych (obecnie nieistniejących). Część budynków gospodarczych i mieszkalnych służby folwarcznej usytuowana była na pn. od dworu, a także po przeciwnej stronie głównej drogi, w pobliżu stawów. Pomiędzy dworem i parkiem a częścią folwarczną znajdowały się ogrody użytkowe otoczone szpalerami drzew (głównie lip), których pozostałości zachowały się do dziś. Integralną częścią całego zespołu jest rozległy obszar położony naprzeciwko dworu, po wsch. stronie szosy. W jego pn. części znajduje się system stawów (obecnie nieczynnych) i pozostałości dawnego parku krajobrazowego. Krajobrazowa część parku z kompleksem stawów mając istotne znaczenie gospodarcze, odgrywała także ważną rolę jako element estetyczny całego założenia, ponieważ na nią wyprowadzona była oś widokowa z okien salonu położonego we wsch. części dworu. Pierwotnie park otaczał stawy od strony pn. i ciągnął się łukiem w kierunku pd.-wsch., gdzie stykał się z drogą i rzeką. Południowa część tego terenu miała charakter całkowicie naturalny.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek częściowo dostępny (park po wsch. stronie drogi głównej).

Autor noty: Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 10.10.2023 r.