XIX w. Miejsce urodzenia Kajetana Koźmiana.

Historia obiektu

Dokładna data budowy zachowanego do naszych czasów dworu, nie jest znana. Przyjmuje się, że w 1771 r. urodził się w nim Kajetan Koźmian, literat i publicysta, autor słynnych pamiętników, syn Andrzeja Alojzego Koźmiana i Anny ze Skarbków-Kiełczewskich (por. Zespół dworsko-parkowy). Być może dwór ten został zbudowany w 1. poł. XVIII w. lub nawet wcześniej, ponieważ źródła archiwalne odnotowują istnienie dworu w Gałęzowie z 1738 r. W swojej pierwotnej formie był to obiekt mniejszy, o trójdzielnym, dwutraktowym układzie pomieszczeń, z przelotową sienią na osi. Prezentował wariant tzw. dworu chudopacholskiego, niewiele różniącego się od większych chałup wiejskich. Prawdopodobnie w kon. XVIII lub na pocz. XIX w. dwór został powiększony o murowaną przybudówkę (ryzalit) od pn. zach., w której umieszczono m. in. kuchnię. Kolejna rozbudowa została przeprowadzona po 1889 przez ówczesnego właściciela, Władysława Koźmiana i polegała na przedłużeniu dworu w kierunku wsch. przez dodanie kolejnej sieni i obszernego salonu. W ten sposób powstał dworek o nietypowej formie, z dwoma wejściami w elewacji frontowej, z których starsze poprzedzone było zapewne kolumnowym portykiem lub otwartym gankiem, a późniejsze - mniejszym zabudowanym gankiem. Po 1908 r. właścicielem Gałęzowa został kuzyn Koźmianów, Konstanty Przewłocki, z sąsiedniej Woli Gałęzowskiej. Dwór przetrwał nienaruszony I wojnę światową, podczas gdy zabudowania folwarczne zostały niemal doszczętnie zniszczone. W dworze przez pewien czas mieszkały rodziny pracowników folwarcznych, a następnie został on poddany gruntownemu remontowi, z dobudową murowanego skrzydła kuchennego (obecnie nieistniejącego), dostawionego prostopadle do wcześniejszego murowanego ryzalitu w elewacji tylnej. W 1928 r. w Gałęzowie zamieszkała córka Konstantego Przewłockiego Teresa Rostworowska z drugim mężem Stefanem Zakrzeńskim. Po upaństwowieniu majątku w 1944 r., dwór przez kilka lat pozostawał opuszczony. W 1956 r. przeprowadzono generalny remont budynku i zaadaptowano na potrzeby szkoły, która przez wiele lat miała tu swoją siedzibę. W tym czasie zmieniona została pierwotna forma dachu – z czterospadowego na naczółkowy i część poddasza przystosowano do potrzeb mieszkalnych; wymieniono stolarkę okienna i powiększono otwory okienne w starszej części dworu; cały zrąb obmurowano cegłą; rozebrano skrzydło kuchenne. W 2002 r. dwór wraz z otaczającym parkiem został własnością prywatną i wówczas rozpoczęto remont obiektu, który jest kontynuowany przez kolejnego właściciela. Przywrócono pierwotną formę dachu i gontowe pokrycie, usunięto zewnętrzne obmurowanie, wymieniono część najbardziej zniszczonego drewnianego budulca.

Opis obiektu

Zespół dworsko-parkowy położony jest na pd. krańcu wsi, po obu stronach drogi Bychawa – Stara Wieś i wijącej się równolegle do niej rzeczki Gałęzówki. Dworek usytuowany na wzniesieniu, po zach. stronie drogi, otoczony niewielkim parkiem. Wjazd na teren parku prowadzi od pd., z bocznej drogi wiodącej pierwotnie do nieistniejącego już folwarku. Dwór barokowo-klasycystyczny, elewacją frontową zwrócony na pd. Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z niewielką dobudówką od pn.-zach. Bryła i układ wnętrza ukształtowane w wyniku kilku faz budowlanych. Starsza (zach.) część dworu o dwutraktowym, trójdzielnym układzie pomieszczeń, z przelotową sienią na osi wysuniętą w formie ryzalitu w elewacji frontowej. Początkowo w środkowej części sieni, pomiędzy dwoma filarami kominowymi, zlokalizowana była zapewne tzw. „czarna kuchnia”. Głębszy trakt frontowy mieścił pokoje reprezentacyjne, w płytszym trakcie tylnym znajdowały się inne pomieszczenia mieszkalne, komunikujące się z dobudowanym później od pn. zach. ryzalitem kuchennym. Część zach. dworu, tej samej szerokości co stary dwór, składa się z przelotowej sieni i obszernego salonu. Dwór drewniany, zbudowany w konstrukcji wieńcowej, bale węgłowane na rybi ogon z ostatkami. Przybudówka od pn. murowana z cegły. Korpus główny nakryty dachem czterospadowym, ze współczesnymi lukarnami we wszystkich połaciach i niewielką powieką od pn.; murowana przybudówka nakryta dachem trójpołaciowym; portyki pod dachami dwuspadowymi; lukarny nakryte lekko wygiętymi daszkami walcowatymi. Wszystkie dachy pokryte gontem Pod okapem widoczne ozdobnie profilowane końce belek stropowych. Elewacja frontowa dziewięcioosiowa, z szerokim portykiem o czterech drewnianych, toskańskich kolumnach, ustawionych przed trójosiowym ryzalitem mieszczącym wejście do sieni głównej. Wejście boczne - do części wsch. - poprzedzone nieco niższym portykiem dwukolumnowym. Szczyty portyków szalowane pionowo deskami, krawędzie daszków obite ozdobnie fazowanymi współczesnymi wiatrownicami. Elewacja tylna niesymetryczna, z murowanym ryzalitem w części zach. Elewacje boczne dwuosiowe. Wewnątrz niezachowane żadne elementy dawnego wystroju i wyposażenia.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek dostępny po uzgodnieniu z właścicielem.

Autor noty: Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 06.11.2023 r.