Historia obiektu

Pierwsze elementy kompozycji parkowej zostały ukształtowane co najmniej w XVIII w. i dotyczyły ogrodu wokół drewnianego dworku, w którym w 1771 r. urodził się Kajetan Koźmian, literat i publicysta, autor słynnych pamiętników. W rękach Koźmianów ośrodek dworski znajdował się do początku XX w., a następnie przeszedł do Przewłockich, właścicieli pobliskiej Woli Gałęzowskiej (por. hasła: Zespół dworsko-parkowy i Dwór). Zapewne ok. poł. XIX w. park (ogród) dworski został powiększony o zadrzewiony obszar zbocza doliny rzecznej po wsch. stronie głównej drogi, gdzie w pn. części, wokół stawów, wprowadzono elementy zieleni komponowanej wraz z małą architekturą i wytyczono alejki spacerowe, natomiast pd. części pozostawiono jako element naturalny. Po zniszczeniach w czasie I wojny światowej część parku przy stawach, zwana laskiem lub sadkiem, na powrót zaczęła przybierać charakter naturalny i gospodarczy. Na jej terenie znajdowało się wiele kilkusetletnich dębów.

W 1956 r. przeprowadzono generalny remont dworu z adaptacją na potrzeby szkoły, która przez wiele lat miała tu swoją siedzibę. W tym czasie znacznemu zatarciu uległa pierwotna kompozycja ogrodu. W 2002 r. dwór z otaczającym parkiem (po zach. stronie drogi głównej) został własnością prywatną. Stawy wraz z przylegającymi działkami należą do Gminy, zaś część pd.-wsch.(obecnie o charakterze leśnym) jest własnością Skarbu Państwa, pozostając pod zarządem Nadleśnictwa Świdnik. W 2016 r. gwałtowne burze poczyniły znaczne szkody w jej drzewostanie.

Opis obiektu

Dawny park dworski jest rozległym założeniem rozciągającym się po obu stronach drogi Bychawa – Stara Wieś i płynącej równolegle do niej rzeczki Gałęzówki. Po zach. stronie drogi, na wyniesieniu, znajduje się niewielka część reprezentacyjna, której centrum stanowi drewniany dwór elewacją frontową zwrócony na pd. Po pn. i pd. stronie dworu zachowane są pozostałości parku o słabo już czytelnych elementach kompozycyjnych. Od strony pd. biegnie lipowa aleja dojazdowa, prowadząca pierwotnie na podjazd przed elewacją frontową dworu, którą niegdyś poprzedzał owalny gazon. Od pn. i zach. czytelne są ślady szpalerów grabowych oddzielających park od ogrodów użytkowych i pól. Po wsch. stronie dworu, na zboczu, zachowane jest stosunkowo największe skupisko drzew będących elementem krajobrazowej części parku, która kontynuowana była po drugiej stronie drogi. Tędy, z okien salonu biegła ważna oś widokowa w kierunku stawów. Obecnie elementy kompozycyjne w postaci swobodnego układu ścieżek i alejek wokół nieczynnych stawów, są całkowicie nieczytelne. Jedynie występowanie różnych gatunków drzew takich jak dęby, lipy, kasztanowce, modrzewie i klony, świadczy o dawnym charakterze parkowym tego terenu. Dalsza część parku, biegnąca wsch. zboczem doliny miała w dużym stopniu charakter naturalny, zbliżony do leśnego, choć niewątpliwie wytyczone były tu ścieżki spacerowe, dające możliwość swobodnego poruszania się. Wśród zniszczonego w ostatnim czasie drzewostanu dominowały klony, dęby, jesiony, lipy, wiązy, osiki, brzozy i olchy. Drugie, znacznie krótsze, wyprowadzenie o charakterze promenady lub alei, łączące park przy dworze z otaczającym krajobrazem, biegło zach. krawędzią doliny. Obecnie całkowicie zatarte, z dominującymi nowymi nasadzeniami brzóz i modrzewi.

W latach 70. XX w. na terenie parku znajdowało się jeszcze ok. 240 starych drzew o średnicy powyżej 30 cm, należących do 25 gatunków, wśród których dominowały: klon pospolity, modrzew polski, grab pospolity i robinia akacjowa, a z rzadszych gatunków tulipanowiec amerykański.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek częściowo dostępny (park po wsch. stronie drogi głównej).

Autor noty: Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 20.10.2023 r.