Historia obiektu

Pierwsza wzmianka o Bielanach Wrocławskich pochodzi z 1336 r., gdy mieszczanin wrocławski Mikołaj Reichenbach przekazał żonie prawa do folwarku Bechelern z młynem i 3 łanami. Dobra bielańskie należały wówczas do rycerza Ottona de Glaubitz. W 1341 r. Mikołaj von Sitten otrzymał od króla Jana z Podiebradu przywilej lokowania folwarku w Bielanach na prawie niemieckim. W 1344 r. kapituła wrocławska wydzierżawiła  Mikołajowi folwark Kreuze z młynem i zezwoliła na przyłączenie go do Bielan. W 1351 r. Mikołaj Sitten przekazał testamentarnie synom Franczkowi i Janowi m.in. wieś Bielany (Betlern) z sołectwem, patronatem kościelnym, karczmą, młynem i innymi przynależnosciami, córki otrzymały inne dobra. W 1357 r. testament potwierdził król Karol IV. W 1414 r. kolejny Mikołaj z rodu von Sitten sprzedał część dóbr bielańskich Mikołajowi Heizens. W 1457 r. właścicielem Bielan (Betteleren) był Hans Banke, w 1525 r. - mieszczanin wrocławski Erazm Pflog, który z czasem odkupił czwartą część dóbr od  Hansa Popplaua oraz folwark Kreuze od kapituły wrocławskiej. W 1527 r. Erazm Pflog wydał córkę Katarzynę za Augustyna von Kromayera, który stał się właścicielem dóbr bielańskich. W 1591 r. potomkowie Kronmayera sprzedali wieś Sebastianowi Heugel von Plogwitz. Po śmierci Sebastiana w 1598 r. opiekunowie prawni jego nieletnich spadkobierców oddali na wiele lat majątek w dzierżawę Gotthardtowi Vogt. W 1615 r. dobra przeszły na własność Hansa Heinricha Uthmanna ze Smolca. Po wojnie trzydziestoletniej  Uthmann sprzedał zniszczony majątek Georgowi von Linkh und Hiessbach. W rękach tej rodziny dobra (Bettlern) pozostawały do 1714 roku. Później wlaścicielami byli przedstawiciele rodów: von Roth i von Königsdorg i w końcu firma vom Rath, Schöller&Skene.

Według archeologów założenie obronne powstało w 2 połowie XIII w. lub według nowszych ustaleń w XIV wieku. Jeśli przyjąć za właściwe datowanie na XIV w., wówczas można przypuszczać, że wzniósł je Mikołaj von Sitten. Pod koniec XVI w. kolejni właściciele dóbr bielańskich - Kronmayerowie zdecydowali się wybudować nową siedzibę na północny wschód od kościoła. Był to zachowany do dzisiaj dwór wzniesiony w konstrukcji ryglowej, na wysokiej kamienno-ceglanej podmurówce, otoczony mokrą fosą.  W trakcie archeologicznej prospekcji terenowej w latach 60. XX w. za pozostałości XIV-wiecznego założenia obronnego uznano nasyp pod dworem z fosą.

Opis obiektu

Usytuowanie zabytku:

Stanowisko archeologiczne jest zlokalizowane w obrębie mezoregionu Równiny Wrocławskiej, około 50 m na południowy zachód od kościoła parafialnego p.w. św. Andrzeja Apostoła (wpis do rejestru zabytków), obok tzw. nowej plebanii przy ul. Wrocławskiej 30a.

Opis stanowiska:

Założenie obronne składa się z kopca, którego wymiary wynoszą: u podstawy - 30 x 38 m, u góry -  25 x 30 m, wysokość - około 3 m. Nasyp był pierwotnie otoczony z trzech stron fosą szerokości 5-7 m. Obecnie jej relikty zachowały się od zachodu.

Stan i wyniki badań archeologicznych:

Przed 1930 r. stanowisko badał powierzchniowo Max Hellmich. W 1962 r. Janusz Kramarek założył na majdanie dwa wykopy sondażowe oraz jeden wykop w fosie. W 1975 r. Antoni Pawłowski założył jeden wykop sondażowy na majdanie. W 1972 r. zespół w składzie Eugeniusz Cnotliwy, Tadeusz Nawrolski i Ryszard Rogosz wykonał badania wiertnicze. W latach 1976-1979 stanowisko było corocznie inspekcjonowane przez: S. Florka, Tadeusza Kaletyna, Annę Piwko, Ludwika Kamińskiego. W 1986 r. w ramach realizacji weryfikacyjno-poszukiwawaczych badań obszaru AZP 81-28, zespół złożony z Andrzeja Kosickiego i Jerzego Piekalskiego opracował kartę ewidencyjną stanowiska archeologicznego.

W czasie badań sondażowych nie stwierdzono istnienia warstwy kulturowej. Pozyskano ułamki ceramiki stalowoszarej, kremowej i ceglastej. W odwiertach odnotowano fragmenty cegieł i zaprawy wapiennej. Ustalono, że miąższość kopca wynosi 1,45 m.

W trakcie inwentaryzacji w 1964 r. uznano za grodzisko nasyp pod renesansowy dwór z końca XVI wieku z fosą, zlokalizowany na północny wschód od kościoła i wpisano go (stanowisko 9/9/81-28) do rejestru zabytków jako grodzisko z XIV wieku.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek nie jest dostępny.  Można go zobaczyć z drogi wiejskiej.

Autor noty: oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 30-07-2020 r.