Historia obiektu

Pierwsza wzmianka o Bielanach Wrocławskich pochodzi z 1336 r., gdy mieszczanin wrocławski Mikołaj Reichenbach przekazał żonie prawa do folwarku Bechelern z młynem i 3 łanami. Dobra bielańskie należały wówczas do rycerza Ottona de Glaubitz. W 1341 r. Mikołaj von Sitten otrzymał od króla Jana z Podiebradu przywilej lokowania folwarku w Bielanach na prawie niemieckim. W 1344 r. kapituła wrocławska wydzierżawiła  Mikołajowi folwark Kreuze z młynem i zezwoliła na przyłączenie go do Bielan. W 1351 r. Mikołaj Sitten przekazał testamentarnie synom Franczkowi i Janowi m.in. wieś Bielany (Betlern) z sołectwem, patronatem kościelnym, karczmą, młynem i innymi przynależnosciami, córki otrzymały inne dobra. W 1357 r. testament potwierdził król Karol IV. W 1414 r. kolejny Mikołaj z rodu von Sitten sprzedał część dóbr bielańskich Mikołajowi Heizens. W 1457 r. właścicielem Bielan (Betteleren) był Hans Banke, w 1525 r. - mieszczanin wrocławski Erazm Pflog, który z czasem odkupił czwartą część dóbr od  Hansa Popplaua oraz folwark Kreuze od kapituły wrocławskiej. W 1527 r. Erazm Pflog wydał córkę Katarzynę za Augustyna von Kromayera, który stał się właścicielem dóbr bielańskich. W 1591 r. potomkowie Kronmayera sprzedali wieś Sebastianowi Heugel von Plogwitz. Po śmierci Sebastiana w 1598 r. opiekunowie prawni jego nieletnich spadkobierców oddali na wiele lat majątek w dzierżawę Gotthardtowi Vogt. W 1615 r. dobra przeszły na własność Hansa Heinricha Uthmanna ze Smolca. Po wojnie trzydziestoletniej  Uthmann sprzedał zniszczony majątek Georgowi von Linkh und Hiessbach. W rękach tej rodziny dobra (Bettlern) pozostawały do 1714 roku. Później wlaścicielami byli przedstawiciele rodów: von Roth i von Königsdorg i w końcu firma vom Rath, Schöller&Skene.

Według archeologów pierwsze założenie obronne w Bielanach powstało w 2 połowie XIII w. lub według nowszych ustaleń w XIV wieku. Prawdopodobnie pod koniec XVI w. kolejni właściciele dóbr bielańskich zdecydowali się wybudować nową siedzibę na północny wschód od kościoła, ponieważ dotychczasowa nie spełniała już ich wymagań. Był to zachowany do dzisiaj dwór wzniesiony w konstrukcji ryglowej, na wysokiej kamienno-ceglanej podmurówce, otoczony mokrą fosą.  W trakcie archeologicznej prospekcji terenowej w latach 60. XX w. za pozostałości XIV-wiecznego założenia obronnego uznano nasyp pod dworem z fosą. W tym samym roku znaleziono właściwe relikty średniowiecznej siedziby.

Opis obiektu

Usytuowanie zabytku:

Stanowisko archeologiczne jest zlokalizowane w obrębie mezoregionu Równiny Wrocławskiej, w północnej części zespołu dworsko-folwarcznego, usytuowanego w środkowej części miejscowości.

Opis stanowiska:

Dwór wzniesiony w konstrukcji ryglowej, posadowiony na wysokiej kamiennej pomurówce jest otoczony pozostałościami fosy. Korpus dworu na planie prostokąta, dwutraktowy z sienią na osi. Budynek ma dwie kondygnacje, jest podpiwniczony, przykryty wysokim ceramicznym dachem czterospadowym. Od północy są zachowane pomieszczenia piwniczne skrzydeł, nad którymi powstały współczesne dobudówki.

Stan i wyniki badań archeologicznych:

W trakcie inwentaryzacji w 1964 r. uznano za grodzisko nasyp pod renesansowy dwór z końca XVI w. z fosą, zlokalizowany na północny wschód od kościoła i wpisano go do rejestru zabytków jako grodzisko z XIV wieku. W 1986 r. w ramach realizacji weryfikacyjno-poszukiwawaczych badań obszaru AZP 81-28, zespół złożony z Andrzeja Kosickiego i Jerzego Piekalskiego opracował kartę ewidencyjną stanowiska archeologicznego.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek jest dostępny.

Autor noty: oprac. Maria Czyszczoń, OT NID we Wrocławiu (10-09-2015 r.); Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu (14-10-2020 r.)