Historia obiektu

Stanowisko archeologiczne znane jako rejon eksploatacji złota w Dziwiszowie jest fragmentem dużego obszaru górnictwa złota ciągnącego się od potoku Złotoucha, przez okolice Dziwiszowa, Górę Szybowcową, aż po Płoszczynę, górę Stromiec i Srebrną. Złoto, srebro, może również inne surowce w tym rejonie, wydobywano prawdopodobnie już w 2. połowie XIII wieku.

Badania archeologiczne prowadzone w 1994 r. w rejonie Płoszczyny ujawniły trzy pola górnicze: na północno-wschodnim stoku Stromca, na zachodnim stoku, na wschodnim stoku. Zidentyfikowano również 14 znaków krzyża, wykutych w skałach. Znaki te wyznaczały pola górnicze. W 1997 r. na południowo-zachodnim i północno-wschodnim zboczu góry Szybowcowej zinwentaryzowano wiele reliktów górniczych. W tej drugiej lokalizacji odnaleziono kilkadziesiąt szybów i 9 kamieni ze znakami granicznymi, przy czym na niektórych kamieniach było po kilka znaków krzyża. W tym samym roku na wysokiej terasie potoku Jelniak ujawniono ślady kilkudziesięciu szybów i 5 kamieni ze znakami krzyża. W jednym wypadku krzyż miał dwie poprzeczki i został uznany za waloński. Nad rzeką Złotouchą, w pobliżu grodziska, znaleziono pozostałości po pracach płuczkarskich.

Ze źródeł pisanych wiadomo, że wydobycie złota w rejonie Dziwiszowa rozpoczęto pod koniec XV wieku. Najintensywniejsze prace górnicze toczyły się w XVI wieku. W XVII wieku podejmowano działania na niewielką skalę. Znaleziska archeologiczne potwierdzają te informacje.

Opis obiektu

Usytuowanie zabytku:

Rejon eksploatacji złota jest zlokalizowany w obrębie mezoregionu Gór Kaczawskich, 3 km na północny wschód od Jeleniej Góry, 2 km na południowy wschód od Góry Szybowcowej, 2 km na południowy zachód od Dziwiszowa i około 2 km na wschód od Jeżowa Sudeckiego, w lesie.

Opis stanowiska:

Na obszarze o zarysie kwadratu o wymiarach 250 x 250 m znajdują się relikty kopalnictwa kruszcu w postaci 122 lejów (pozostałości szybów), a także hałdy i rozkopy. Szyby mają koliste kształty. Ich  średnice wynoszą od 5 do 10 m, głębokość między 1,5 a 2,5 m. Zachowały się również 23 głazy z wykutymi znakami krzyża. Dwanaście głazów wyznacza zasięg pola górniczego, pozostałe są rozproszone po całym obszarze. Przez pole górnicze przepływa niewielki strumień.

Stan i wyniki badań archeologicznych:

Ślady kopalni znalazł w 1990 r. Stanisław Firszt, który w 1993 r. opracował kartę ewidencyjną stanowiska archeologicznego.

W trakcie badań archeologicznych - powierzchniowych i wykopaliskowych - prowadzonych w roku 1993, pod kierownictwem odkrywcy zinwentaryzowano 122 leje po szybach, 23 głazy ze znakami krzyża, hałdy i rozkopy. Przebadano wykopaliskowo jeden z szybów średnich rozmiarów. Przecinał on lejkowate zagłębienie terenu, miał 22 m długości i 1 m szerokości. Założono również wykop sondażowy na rowie odwadniającym, zlokalizowanym w pobliżu badanego szybu. Pozyskano kilkadziesiąt ułamków ceramiki naczyniowej datowanych na XV-XVI wiek. W latach 1999-2000 kontynuowano badania wykopaliskowe. Odkryto m.in. pozostałości naziemnej, drewnianej konstrukcji, która według badaczy, przykrywała urządzenie płuczkarskie. Znalezione fragmenty ceramiki datowano, jak poprzednio, na XV-XVI wiek.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek dostępny

Autor noty: oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 6-04-2020 r.