Historia obiektu

W 1 połowie lat 20. XIX w. z rozkazu księcia Konstantego rozebrano zabudowę gospodarczą zajmującą wschodnią część ówczesnego założenia, zwaną w czasach Stanisława Augusta Garwolińskie. W jej miejscu w latach 1825-1826 wzniesiono założony na planie prostokątnej podkowy budynek stajni i wozowni.  Na południowym skraju tego terenu zbudowano koszary kantonistów, piętrowy gmach na planie wydłużonego prostokąta powstały w latach 1826-1828. Na wschód i północny wschód od tych zabudowań – na obszarze również należącym historycznie do Łazienek – założono kompleksy koszar. Wszystkie te inwestycje były elementami adaptacji Łazienek na carską rezydencję.

Pomiędzy stajniami a koszarami kantonistów na początku l. 30. XIX w.  powstał budynek mieszkalny wzniesiony na planie kwadratu z wielobocznym ryzalitem. W literaturze jako jego projektanci wskazywani są architekci związani wówczas z Łazienkami: Andrzej Gołoński, Józef Boretti a czasem także Jakub Kubicki (zm.1833).

W dostępnych publikacjach jego przeznaczenie nie zostało jednoznacznie określone - bywa on określany jako Dom Ogrodnika, co – w połączeniu z willową formą - sugerowałoby przeznaczenie go dla raczej dla zarządcy lub administratora. W istniejącej literaturze przedmiotu brak jest jednak wzmianek o powiązaniu go z Zarządem Pałaców Cesarskich.  W odniesieniu do opisywanego budynku pojawia się też nazwa Dom Inwalidów, co oznaczało wówczas weteranów wojennych ewentualnie rekonwalescentów i żołnierzy oczekujących na nowy przydział, co miałoby uzasadnienie w kontekście mieszczącego się w zamku ujazdowskim szpitala wojskowego. To ostatnie określenie bywa używane również w odniesieniu do sąsiednich koszar kantonistów. Pojawiają się też sugestie, że mógł być przeznaczony dla wyższych wojskowych – w grę wchodziłaby wówczas kadra oficerska pobliskich koszar. O jego wykorzystaniu jako budynek mieszkalny dla „lepszych” lokatorów świadczyć może wydzielony ogród o nieregularnym układzie widoczny na planach z końca XIX i początku XX w. Usytuowany był on   po północnej stronie willi, miał kształt trapezu i nie sięgał do południowej elewacji stajni Kubickiego. Dzieje użytkowania poszczególnych budynków – zwłaszcza tych mniej reprezentacyjnych - na terenie Łazienek w XIX wieku są obecnie niemal nie znane. Możliwe więc, że mógł on kolejno lub nawet równocześnie pełnić wszystkie te funkcje.

W 1915 roku władze rosyjskie definitywnie opuściły Warszawę. Ewakuował się także tutejszy Zarząd Pałaców Cesarskich. Ich miejsce zajęły niemieckie władze okupacyjne, które zapewne korzystały z przejętych budynków mieszkalnych i gospodarczych.

W listopadzie 1918 r wraz z całymi Łazienkami i Belwederem opisywana willa stała się własnością państwową. Zamieszkali w niej wyżsi urzędnicy tworzącego sią państwa. 7 listopada 1920 r wprowadził się do niej jako minister robót publicznych, Gabriel Narutowicz – późniejszy pierwszy prezydent RP, zamordowany w 16 grudnia 1922 r. Mieszkał tu do 14 grudnia 1922. Dlatego budynek ten bywa również określany jako Dom Narutowicza i bywa mylony z jego prywatną willą przy ul. Parkowej, do której przeniósł się 2 dni przed śmiercią. W 1932 r. na elewacji zachodniej willi umieszczono poświęconą mu tablicę pamiątkową.

W dostępnej literaturze brak jest informacji o kolejnych lokatorach willi, pozostającej w dyspozycji władz RP. Nie ma ich również w odniesieniu do czasów II wojny światowej oraz pierwszych lat powojennych. Wiadomo jedynie, że usytuowany na uboczu budynek przetrwał bez większego uszczerbku II wojnę światową i – wobec kłopotów lokalowych w zrujnowanej Warszawie - w pierwszych powojennych latach musiał być intensywnie użytkowany.

Pod koniec lat 50 willę zaadaptowano na przedszkole, które funkcjonuje w niej do dzisiaj.  Początkowo uczęszczały doń głównie dzieci dostojników państwowych PRL. Z czasem przedszkole stało się dostępne dla dzieci niezależnie od pozycji ich rodziców.

W ciągu blisko 200 lat użytkowania budynek musiał być przynajmniej kilkakrotnie remontowany i adaptowany do potrzeb kolejnych użytkowników. Jednak w dostępnej literaturze brak informacji o tych pracach i ich zakresie.

Opis obiektu

Historycznie należąca do Łazienek willa zlokalizowana w ich wschodniej, przeznaczonej pierwotnie na zabudowę gospodarczą znajduje się tuż za ich obecnym ogrodzeniem. Wzniesiono ją pomiędzy budynkiem stajni i wozowni (tzw. stajniami Kubickiego) a koszarami kantonistów.

Wzniesiono ją na rzucie zbliżonym do kwadratu z wydatnym pięciobocznym ryzalitem od północy. Murowany budynek jest piętrowy, nakryty czworobocznym dachem, pokrytym dachówką. Ryzalit ma odrębny dach. Na zewnętrzną dekorację gładko otynkowanego budynku składają się boniowania narożników, gzymsy kordonowy (międzykondygnacyjny) i wieńczący oraz delikatne opaski okien.

Elewacja południowa (frontowa) jest trójosiowa z pozbawionym oprawy architektonicznej wejściem i znajdującym się nad nim oknem. Nad wejściem znajduje się wsparty na kutych wspornikach daszek. Okna osi bocznych są przesunięte ku skrajom elewacji a pomiędzy nimi a osią centralną na obu kondygnacjach umieszczono niewielkie okrągłe okienka.

 Elewacja północna (ogrodowa) jest pięcioosiowa, z czego 3 centralne osie znajdują się na ryzalicie. W osiach nieparzystych na parterze znajdują się poprzedzone schodami drzwi.

Elewacje wschodnia i zachodnia są dwuosiowe. Okna na obu kondygnacjach znajdują się również na bocznych ścianach ryzalitu. Na elewacji zachodniej (od strony Łazienek) znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Gabrielowi Narutowiczowi – niestety zasłonięta wysokimi tujami.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Ograniczona z zewnątrz; wnętrza niedostępne.

Autor noty: Agata Kłoczko, NID, Zespół ds. rejestru i ewidencji zabytków, wrzesień 2023 r.