Historia

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana w 1351 r. jako własność jednego z przedstawicieli rodu Pszonków. W 1560 powstała tu słynna „Rzeczpospolita Babińska” – nieformalne stowarzyszenie szlacheckie o charakterze humorystycznym założone przez ówczesnego dziedzica Stanisława Pszonkę, sędziego lubelskiego i Piotra Kaszowskiego, właściciela Wysokiego. Schyłek stowarzyszenia nastąpił w l. 1634-78 za czasów Adama Pszonki. Od kon. XVIII w. na terenie wsi zaczęły funkcjonować trzy niezależne ośrodki dworskie. Najstarszy z nich, z dawną rezydencją Pszonków  (obecnie nieistniejący) znajdował się w centrum wsi. Na zach. od niego powstał zespół dworsko-folwarczny, który zachował się do czasów współczesnych. Na przełomie XVIII i XIX w. należał on do Mizgierów i Kordzikowskich. Zapewne na pocz. XVIII w. został tu wzniesiony drewniany dwór, będący zapewne siedzibą rządcy. Od 1839 r. właścicielami Babina byli dziedzice pobliskiego Matczyna – Zarańscy. W 1892 r. majątek odziedziczyła Zofia z Zarańskich Bielińska i wkrótce część odsprzedała Klemensowi Osieckiemu.

Nowy właściciel w pobliżu drewnianego dworku wzniósł ok. 1907 r. nową murowaną siedzibę, której wygląd mieścił się stylistyce późnoklasycystycznej architektury dworkowej. W pierwotnej formie był to budynek w całości parterowy, wzniesiony na planie litery „L”, elewacją frontową zwrócony na zach. Od pn.-wsch. do korpusu głównego dostawione było prostopadle skrzydło o charakterze gospodarczym, mieszczące kuchnię i pralnię. W 1912 dobra kupił Henryk Nowakowski, rozbudował on znacznie gospodarstwo, wymieniając większość zabudowań folwarcznych na nowe. Od 1923 r. właścicielem majątku był jego syn Jan Nowakowski, który zapewne zainicjował przekomponowanie parku i pierwsze przekształcenie dworu, mające na celu utworzenie części reprezentacyjnej od strony pn. Prawdopodobnie już w l. 20. XX w. wejście główne do dworu umieszczono w pn. ścianie korpusu głównego. Przed wybuchem II wojny światowej dwór został niezbyt fortunnie przekształcony poprzez nadbudowanie piętra nad pn., skrajną, częścią dawnego korpusu i ukształtowanie nowej elewacji frontowej od strony pn. Po parcelacji majątku w 1944 r. w dworze umieszczono szkołę i pocztę, następnie wieloletnim użytkownikiem zespołu dworskiego było państwowe przedsiębiorstwo rolne. W latach 50. XX w. wnętrze dworu zostało częściowo przebudowane i zaadaptowane do nowych potrzeb. W kon. l. 90. XX w. cały dawny zespół dworsko-folwarczny nabył prywatny właściciel, który przeprowadził kompleksową rewitalizację założenia.

Podczas remontu dworu częściowo zmodyfikowano układ wnętrza, przywrócono pierwotny wygląd szczytowej elewacji pn. wraz z odbudową tarasu ogrodowego; w elewacji frontowej filarowy podcień przed przedsionkiem zastąpiono czterokolumnowym portykiem z tarasem na górze; wprowadzono nowy detal architektoniczny na elewacjach skrzydła piętrowego (narożne boniowania, obramienia otworów okiennych) i przedsionka w skrzydle  pd.- zach. (pilastry).

Opis

Zespół dworsko-folwarczny usytuowany jest w zach. części wsi przy skrzyżowaniu dróg prowadzących do Bełżyc, Matczyna i Lublina. Dwór wraz z parkiem zajmuje wsch. część założenia, do której prowadzi wjazd od pn., z drogi lokalnej. Budynek dworu ma wieloczłonową bryłę, będącą efektem dwóch etapów budowlanych. Założony na rzucie litery „L”, z dawnym korpusem głównym usytuowanym na osi pn.-pd. i węższym skrzydłem kuchennym od pn.-wsch. Obie partie budynku pierwotnie parterowe, z częściowo mieszkalnym poddaszem nad korpusem. W wyniku przebudowy w 1939 r. powstało potężne, piętrowe skrzydło frontowe z wejściem głównym od pn. przez prostokątny przedsionek prowadzący do obszernego hallu, w którym umieszczono schody na piętro. Zasadniczy układ wnętrz obu parterowych skrzydeł dwutraktowy, kilkakrotnie przekształcany. Pierwotnie na osi dawnego korpusu głównego (obecne skrzydło pd.-zach.) znajdowała się sień, a za nią jadalnia skomunikowana z kredensem i skrzydłem kuchennym.

Dwór murowany z cegły ceramicznej i kamienia wapiennego, otynkowany. Nad skrzydłami parterowymi dachy dwuspadowe, nad częścią piętrową dach czterospadowy, wszystkie pokryte blachą. Elewacja frontowa (pn.) niesymetryczna - część zach. dwukondygnacyjna, czteroosiowa na parterze, a pięcioosiowa na piętrze, poprzedzona współczesnym czterokolumnowym portykiem dźwigającym taras. Część wsch. elewacji frontowej (d. skrzydło kuchenne) parterowa, trójosiowa. W elewacji zach. (pierwotnie frontowej) znajduje się trójosiowy ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, mieszczący dawne wejście główne. Wszystkie elewacje zwieńczone profilowanymi gzymsami, w części piętrowej podzielone nowym gzymsem kordonowym. Naroża korpusu głównego pokryte na parterze współczesnym boniowaniem; naroża pozostałych członów budowli ujęte pilastrami bądź lizenami. Otwory okienne otoczone profilowanymi obramieniami, z wydatnymi gzymsami podokiennymi. Wnętrze pozbawione dawnego wystroju i wyposażenia, zaaranżowane współcześnie w duchu historycznym.

Zabytek niedostępny - własność prywatna. Możliwość zwiedzania po uzgodnieniu z właścicielem.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 09-11-2020 r.