Zachodnie skrzydło zamku jest jedną z wcześniejszych, wczesnobarokowych budowli rezydencjonalnych na Ziemi Kłodzkiej, a obecny, późnobarokowy front noworudzkiego zamku nie ma stylistycznych analogii w architekturze Ziemi Kłodzkiej. Pałac ma także wartości artystyczne.

Historia

Noworudzki zamek zbudowany w XIV w., odbudowany po 1428 r. po pożarze prawdopodobnie jako murowany. W latach ok. 1450–1536 wzniesiona wieża. Zamek przebudowany w 1536 r. m.in. wzniesiony przed jego frontem, od strony rynku zespół budynków mieszkalno-gospodarczych wydzielający duży, nieregularny dziedziniec. Następnie w 1563 r. zbudowane obecne, pn., renesansowe, skrzydło zamku od strony Włodzicy, z wykuszem na kroksztynach. W 1663 r. zamek rozbudowany przez północnowłoskiego budowniczego Andreę Carove o wczesnobarokowe, boczne, skrzydło zach. zapewne. Skrzydło to założone na planie litery L, dwuczłonowe, nakryte dachami płaskimi, posadowione od strony Włodzicy na platformie wzmocnionej wysokim murem oporowym. W przyziemiu skrzydła urządzone wielka sala ogrodowa, pokoje gościnne i odrębna klatka schodowa, a na piętrze — Sala Antenatów oświetlona oknami i okulusami. W niej umieszczone m.in. portrety przedstawicieli rodu i kominek. W latach 80. XVII w. skrzydło zach. nakryte dwoma równoległymi dachami dwuspadowymi. W nie też włączone pozostałości wieży znacznie obniżonej przed 1736 r. W latach 30. XVIII w. zamek złożony z wolnostojących: skrzydła renesansowego (pn.) i barokowego (zach.). Przed nimi od strony rynku nieregularny dziedziniec zamkowy i przebudowany przed 1736 r. ciąg budynków frontowych, włączony w pierzeję rynku i ul. Kościelnej. Budynki frontowe rozebrane w trakcie kolejnej przebudowy zamku w 1796 r., przeprowadzonej wg wzorów z austriacko-czeskiej architektury rezydencjonalnej. Ukształtowany obecny, czteroskrzydłowy pałac miejski z reprezentacyjnym frontem od strony miasta, z niewielkim dziedzińcem wewnętrznym oraz z nowymi klatką schodową i półtorakondygnacjową salą reprezentacyjną. Pałac przebudowany w stylu późnego baroku o formach usztywnionych pod wpływem wczesnego neoklasycyzmu. Po 1810 r. nie użytkowany jako szlachecka siedziba, ponieważ rezydencją hrabiów von Magnis → pałac w Bożkowie. Budynek wykorzystywany na cele biurowe i mieszkalne. W 1901 r. jego wnętrza odnowione i wtórnie podzielone.

Opis

Noworudzki zamek, a następnie pałac miejski usytuowany na pn.-wsch. od rynku, na platformie założonej na kulminacji wzniesienia, którego pn. stok obniżony stromo ku korytu Włodzicy. Od tej strony platforma wzmocniona wysokim, kamiennym murem oporowym z masywnymi przyporami. Pałac murowany z kamienia i cegły, tynkowany, na nieregularnym rzucie, czteroskrzydłowy z wewnętrznym dziedzińcem. Bryła złożona ze skrzydeł dwu- lub trzykondygnacjowych nakrytych różnymi dachami, w tym mansardowym. Najbardziej ujednolicony przestrzennie i formalnie front pałacu od strony rynku. W elewacji frontowej środkowy, podwyższony ryzalit zwieńczony attyką, kryjący salę reprezentacyjną oświetloną oknami o łuku koszowym oraz okulusami. Przyziemie ryzalitu boniowane, powyżej wiązki pilastrów. Portal kamienny, z kolumnami, odcinkami belkowania i gzymsem. Drzwi w stylu wczesnego neoklasycyzmu. Okna w obramieniach uszakowych lub listwowych, z kluczami. Boczne partie elewacji frontowej dzielone i zwieńczone gzymsami, z rozbudowanymi obramieniami okiennymi. Inne elewacje pałacu odmienne, z gzymsowaniem i uszakowymi obramieniami okiennymi z naczółkami (skrzydło barokowe) lub tylko z gzymsem koronującym i wspornikami wykusza (skrzydło renesansowe). Dziedzińcowe elewacje ze zróżnicowanymi układami otworów, zwieńczone profilowanym gzymsem. W elewacji skrzydła bocznego, wsch., okna i okulusy klatki schodowej, a w elewacji skrzydła frontowego kamienny portal zbliżony do portalu w fasadzie. W skrzydle frontowym sień przejazdowa, z której dostępna reprezentacyjna klatka schodowa otwarta trzema arkadami ku galerii komunikacyjnej na piętrze. Wnętrza pałacu nakryte sklepieniami (przyziemie) oraz stropami z fasetami (piętro). Zachowane relikty wystroju: sztukaterie sufitów: wczesnobarokowe (1702–1718) i w stylu późnego baroku (1796), dwa barokowe kominki (ok. 1700–1720) oraz wczesnobarokowe, drewniane, barokowe futryny drzwi z kartuszami. W pałacu także kamienne, uszakowe portale z guttami.

Zabytek dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 16.02.2016 r.