cmentarz żydowski - Zabytek.pl
Adres
Jedwabne
Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. łomżyński, gm. Jedwabne - miasto
PDF Opis w języku hebrajskim
Autorzy Księgi Pamięci Jedwabnego (Sefer Jedwabne. Historia we-zikaron, Jeruszalajim, 1980) przypuszczają, że w drugiej połowie XVII wieku kilka rodzin mogło mieszkać we wsi z powodu odbywających się tam cotygodniowych targów. W XVIII wieku Jedwabne uzyskało lokację na prawie magdeburskim i w tym czasie wiele rodzin żydowskich przeniosło się tam z Tykocina. Rozrastająca się stopniowo społeczność Żydów jedwabieńskich zbudowała około 1770 roku drewnianą synagogę, jednak nadal pozostawała pod jurysdykcją kahału tykocińskiego.
Od końca XVIII wieku liczebność społeczności żydowskiej w Jedwabnem wzrastała. W 1808 roku mieszkało tu 325 Żydów, którzy stanowili 68% wszystkich mieszkańców, a w 1897 roku było już ich 1941 (około 77%). Od początku XX wieku liczba żydowskich mieszkańców malała. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza, pierwsza wojna światowa zmusiły Żydów do emigracji w poszukiwaniu lepszych warunków do życia.
Jedwabieńska gmina żydowska prawdopodobnie na początku XIX wieku założyła własny cmentarz. Wybrano do tego celu teren położony około 0,5 kilometra na północ od rynku, poza miastem, około 60 metrów na wschód od ulicy Cmentarnej, po drugiej stronie, której mieści się cmentarz rzymskokatolicki. Nekropolia powstała na działce o kształcie zbliżonym do kwadratu o powierzchni 1,4 hektara.
Przed 1939 rokiem cmentarz był ogrodzony niewysokim parkanem. Wchodziło się na jego teren przez bramę, którą wieńczyły tablice z dekalogiem. Ostatnie pochówki miały na nim miejsce w 1941 roku. W czasie niemieckiej okupacji Jedwabnego cmentarz został zdewastowany. Po wojnie niszczał, macewy były rozkradane. Jego środkową część zarósł gęsty leszczynowy zagajnik. Do dzisiejszych czasów zachowały się w południowo-zachodniej części jedynie fragmenty wału kamiennego. Wewnętrzny układ cmentarza uległ zatarciu, a na jego obszarze zachowało się jedynie kilkadziesiąt płyt nagrobnych w całości lub w kawałkach (podczas wizji lokalnej naliczono ok. 30). Na południowo-zachodnim krańcu nekropolii ustawiono pomnik stylizowany na macewę upamiętniający Żydów pochowanych tutaj i zamordowanych w 1941 roku. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod nr. A-374 z dn. 29.07.1988. Otoczono go ogrodzeniem z bloków skalnych oraz miejscami siatką.
10 lipca 1941 roku w stodole stojącej na sąsiadującej z cmentarzem działce polscy mieszkańcy miasteczka w asyście niemieckich żandarmów spalili kilkuset Żydów. Około 25 metrów od południowej granicy cmentarza na miejscu stodoły wzniesiono w 2001 roku pomnik upamiętniający zamordowanych Żydów.
Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
Rodzaj: cmentarz żydowski
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_CM.6126, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_20_CM.94773