Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

czworak - Zabytek.pl

czworak


budynek mieszkalny 2. poł. XVIII w. Żyrowa

Adres
Żyrowa, Ogrodowa 4

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. krapkowicki, gm. Zdzieszowice - obszar wiejski

Czworak w Żyrowej był niegdyś przykładem najbardziej reprezentatywnego budynku mieszkalnego dla służby, który połączono z zakładem produkcyjnym.

Fundator obiektu wykazał się dużą dbałością o wartości estetyczne części zachodniej budynku, tworząc stylowe elewacje nawiązujące wprost do znajdującego się nieopodal pałacu.

Historia

Wieś Żyrowa, w której położony jest przedmiotowy obiekt wzmiankowana była już w 1280 roku. Dopiero z roku 1644 pochodzą wzmianki o pierwszej rozbudowie rezydencji, której właścicielem był wówczas Melchior Ferdynand Gaschin. Zgodnie z informacjami zawartymi w decyzji o wpisie do rejestru zabytków, budowę budynku czworaka datuje się na 2 poł. XVIII w., co najprawdopodobniej powiązano z kolejną dużą przebudową pałacu, która miała miejsce w 1781 roku, gdy był on jeszcze w posiadaniu rodziny Gaszyńskich. Jednak archiwalne źródła oraz ekspertyzy budowlane datują powstanie obiektu znacznie później, bo na rok 1870. Przyjmując wskazaną datację, należałoby przyjąć, iż ówczesnym właścicielem dóbr żyrowskich był asesor sądu najwyższego Edward Guradze i to za jego czasów zbudowano czworak.

Opis

Przedmiotowy czworak położony jest na terenie dawnego zespołu pałacowo-parkowego, zlokalizowanego w północnej części Żyrowej. Usytuowany został na północ od pałacu, stanowiącej zaplecze gospodarcze zespołu, w jej w północno-zachodniej części.

Obiekt wzniesiono z cegły pełnej i kamienia wapiennego na rzucie wydłużonego prostokąta, wzdłuż osi wschód-zachód. Posiada dwie kondygnacje, dawniej również użytkowe poddasze. Bryłę budynku wieńczył wysoki dach dwuspadowy kryty dachówką, w połaci którego znajdowały się lukarny zamknięte daszkiem dwuspadowym. Kominy w tej części zostały nakryte dopasowanymi formą – nasadami w kształcie daszków, analogicznie do tych, które zastosowano przy lukarnach. Elewacja frontowa jest dziewięcioosiowa, z widoczną artykulacją poziomą w postaci prostego gzymsu kordonowego na linii stropów oraz wysadzonym gzymsem podokapowym. Oś szóstą w poziomie przyziemia wyznacza główne wejście do budynku, prowadzące bezpośrednio na poziom drugiej kondygnacji do pomieszczeń mieszkalnych. Były one dostępne także poprzez zamurowane przejście mieszczące się od strony południowej, w części magazynów. Prosta opaska wejścia głównego zdobiona jest motywem kaboszona, który występuje również w skrzydle północnym elewacji dziedzińcowej pałacu. Pozostałe osie wyznaczają prostokątne otwory okienne, w układzie pasowym, rozmieszczone analogicznie na poziomie wyższej kondygnacji. Otwory doświetlające część mieszkalną po stronie północnej i południowej zaakcentowane zostały obramieniami, stanowiąc analogię do detalu pałacowego. Na elewacji północnej znajdują się również okrągłe otwory, wentylujące przyziemie. Obiekt jest niepodpiwniczony.

Elewacja tylna, południowa składa się z dziewięciu niesymetrycznie rozmieszczonych osi. Na poziomie dolnej kondygnacji, widoczne są dwa wejścia do magazynów znajdujące się od strony podwórza. Pozostałe osie wyznaczają pierwotne otwory, czytelne na elewacji obiektu okna oraz współcześnie przemurowane. Na poziomie wyższej kondygnacji widoczne są regularnie rozmieszczone prostokątne otwory okienne, które były ujęte w opaski okienne z załamaniami profili. W obecnej formie widoczne są one tylko fragmentarycznie w kliku pierwszych osiach od strony zachodniej.

Bogato opracowany szczyt zachodni nadał bryle indywidualny charakter. Ujęty on został w partiach naroży boniami. Ponad wydatnym gzymsem, w poziomie szczytu umieszczono prostokątne otwory okienne, które oflankowane zostały pilastrami dźwigającymi uproszczone belkowanie. Całość zamyka półkolisty naczółek, a po bokach spływy wolutowe.  

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Katarzyna Latocha, OT NID w Białymstoku, 27.06.2019 r.

Rodzaj: budynek mieszkalny

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_BK.22171, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_16_BK.18484