Jest ona jedynym zachowanym w niezmienionej istotnie formie obiektem architektonicznym pozostałym z czasów, gdy kolatorami tarchomińskiego kościoła byli Ossolińscy.

Historia obiektu

Dzwonnica wzniesiona została w latach 1720-1730 z fundacji Katarzyny Ossolińskiej – żony właściciela tutejszych dóbr Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, fundatora przebudowy oraz nowego wyposażenie kościoła pw. św. Jakuba. Zastąpiła ona poprzednią drewnianą, o której nic dziś nie wiadomo. Pierwotnie zawieszono w niej trzy dzwony.  

Z końca XVIII w. pochodzi informacja o 4 dzwonach.  Przed 1830 r. jeden z nich został rozbity a jego serce złożono na plebanii.

W dostępnych opracowaniach brak jest jakichkolwiek wzmianek o remontach dzwonnicy w XVIII i XIX w. Sądząc z tekstu inwentarza z 1896 roku jest mało prawdopodobne by wykonywano przy niej jakieś istotne prace remontowe. Wg jego słów „Dzwonnica stanowi nędzną bramę wejściową na cmentarz kościelny (…), blacha żelazna, którą została pokryta jest dziurawa”

W latach 1891-1932 – w znacznej mierze kosztem Władysława Kisiel-Kiślańskiego  (zm. 1926) - przeprowadzono generalny remont całego założenia kościelnego, w ramach którego prace objęły również dzwonnicę. Jej remont przeprowadzono w l. 20. XX w.  Najważniejszymi działaniami były: pokrycie dachu dzwonnicy blachą ocynkowaną oraz zawieszenie nowych dzwonów.  

W wykorzystanych opracowaniach dotyczących tarchomińskiej parafii nie ma żadnych informacji o losie tutejszych dzwonów podczas I wojny światowej. Przypuszczać można, że albo zostały wywiezione do Rosji podczas ewakuacji Królestwa Polskiego latem 1915 r., albo skonfiskowane przez Niemców na mocy rozporządzenia o rekwizycji dzwonów kościelnych wydanego przez Hansa von Beselera w listopadzie 1917 r.

W 1928 we wnętrzu opisywanej dzwonnicy umieszczono 3 nowe dzwony – św. Władysław (291 kg), św. Aleksander (136 kg) i św. Stanisław (82 kg). Wybór patronów miał upamiętniać głównego fundatora renowacji zespołu kościelnego Władysława Teodora Kisiel-Kiślańskiego, ówczesnego prymasa Aleksandra Kakowskiego oraz proboszcza tutejszej parafii Stanisława Bańkowskiego.  Konfiskata wymienionych dzwonów w sierpniu 1941 r. była najistotniejszą stratą poniesioną przez parafię podczas II wojny światowej.

Z polecenia władz okupacyjnych gminy kościelne zostały zobowiązane do przekazania do wyznaczonych punktów zbornych wszystkich dzwonów wykonanych ze stopów miedzi (a więc mosiężnych i brązowych) do 1.09.1941. Wójt gm. Jabłonna, na terenie której znajdowała się wówczas parafia Tarchomin, jako miejsce dostawy wyznaczył siedzibę firmy A. Gepner w Warszawie, ul. Bema 87 lub bocznicę tejże firmy na dworcu Warszawa Zachodnia a termin na 25.08.1941. Zdjęcie i odstawienie dzwonów do punktów zbiórki miało odbyć się na koszt parafii.  Proboszcz Karol Zdebski sporządził 27.08.1941 r sporządził szczegółowy protokół, w którym opisał przekazywane dzwony, które następnego dnia zostały przewiezione do punktu zbornego. Przekazane zostały 3 dzwony z dzwonnicy, sygnaturka (dzwon św. Zygmunt – 7kg) oraz ręczny, mosiężny dzwonek (1 kg).

W 1955 na dzwonnicy zawisły nowe dzwony: Miłosierdzie Boże (651 kg), św. Jakub (392 kg) i św. Jan (43 kg) – fundacja parafian i zakonników ze zgromadzenia ks. dolorystów, którego członkowie pracowali wówczas w tarchomińskiej parafii. Nowe dzwony odlano prawdopodobnie w łódzkiej odlewni Ludwika Mojżyszka „Metalut”. Wykonano je nie z brązu a ze znacznie tańszego staliwa. Ciekawostką jest nazwanie największego dzwonu Miłosierdziem Bożym i umieszczenie na nim – powszechnie dziś znanego wizerunku - Chrystusa wg wizji św. Faustyny oraz inskrypcji w nie ustalonej jeszcze wówczas wersji „JEZU UFAMY TOBIE”. W latach 50. rozwijający się oddolnie ruch modlitewny związany z objawieniami Faustyną Kowalską nie był akceptowany przez hierarchię kościelną a jakiś czas później nawet został zakazany. Uroczystej konsekracji dokonał bp. Wacław Majewski 16.10.1955 r. a kilka dni później nad wejściem do dzwonnicy umieszczono pamiątkową tablicę.

W latach 90. XX w. dzwonnica wymagała kolejnego remontu – jej mury były zawilgocone. Kilka lat później (przed 2011) wyremontowano ją w trakcie prac prowadzonych w całym zespole w związku z przygotowaniami do obchodzonego w 2018 r. jubileuszu tarchomińskiej świątyni.

Opis obiektu

Dzwonnica usytuowana jest pośrodku pn.-zach. ciągu muru cmentarnego, naprzeciw frontowej elewacji kościoła. Ogrodzenie dochodzi do jej bocznych elewacji pn.-wsch. i pd.-zach. w połowie ich długości. Historycznie przez dzwonnicę wiodło główne wejście na cmentarz przykościelny.

Założoną na rzucie kwadratu o ściętych narożach dzwonnicę wzniesiono z cegły i otynkowano. Jest to budowla 2 kondygnacyjna, nakryta płaskim, 8-bocznym, powtarzającym jej rzut, hełmem zwieńczonym wielostopniową sterczyną z promienistym krzyżem.  

Na osiach dolnej kondygnacji elewacji pd.-wch. i pn.-zach. znajdują się zwieńczone łukami pełnymi wejścia - od strony cmentarza przykościelnego zamknięte kratą a od zewnątrz drewnianymi dwuskrzydłowymi drzwiami. Ponad nimi, a także na osiach pozostałych elewacji, znajdują się przysłonięte drewnianymi żaluzjami, zamknięte łukami pełnymi, otoczone tynkowymi opaskami okna pomieszczenia dzwonów. Nad wejściem od strony cmentarza umieszczono tablicę, upamiętniającą zawieszenie nowych dzwonów w 1955 r.

Ścięte naroża dzwonnicy opięte parami płaskich pilastrów.  Na poziomy podział elewacji składają się obiegające całą budowlę: wysoki cokół, delikatny gzyms kordonowy, szeroki, gładki fryz i wysunięty gzyms wieńczący.

Parter dzwonnicy nakryty jest sklepieniem krzyżowym.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Dostępna z zewnątrz

Autor noty: oprac. Agata Kłoczko, NID, Zespół ds. rejestru i ewidencji zabytków, Październik-listopad 2023