Historia

Budowę rezydencji we wschodniej części wsi w 1707 r. rozpoczął Adam von Kottwitz. Po jego bezpotomnej śmierci w 1720 r. majątek przejął jego starszy brat David Heinrich, który ukończył budowę pałacu w 1731 r. Wówczas po jego wschodniej i zachodniej stronie znajdowała się starsza zabudowa folwarczna, po południowej stronie kordegardy, a za nimi zaś rozległy park. W pobliżu parku wzniesiono kościół. Na terenie parku zaplanowano założenie ozdobnego ogrodu z oranżerią i zwierzyńcem. Tuż po ukończeniu budowy pałac uległ zniszczeniu wskutek pożaru. Odbudowa była prowadzona w latach 1734-1735. Rezydencja Kottwitzów otrzymała formę barokową, a wjazd do niej prowadził przez ozdobną bramę znajdującą się pomiędzy dwoma pawilonami z wieżami, na których zamontowano zegary: słoneczny i mechaniczny. Podczas wojny siedmioletniej, w latach 1759-1760, pałac został splądrowany przez wojska rosyjskie. W 1765 r. majątek w Bojadłach przejął syn Davida Heinricha, Rudolph Gotthardt von Kottwitz. Zmarł on bezpotomnie, dlatego dobra bojadelskie znalazły się we władaniu jego brata Adama Melchiora (do 1777 r.), a następnie bratanka, który zarządzał majątkiem do 1811 r. W czasie kolejnego pożaru, który wybuchł w 1812 r., zostało zniszczone rodzinne archiwum właścicieli. W 1904 r. majątek kupił generał Reinhard von Scheffer, który przeprowadził gruntowny remont pałacu. Jego rodzina władała bojadelskimi dobrami do 1945 r. Po II wojnie światowej pałac został upaństwowiony i kilkukrotnie zmieniali się jego użytkownicy. Prowadzili oni rożne prace remontowe, podczas których m.in. wprowadzili nowe podziały we wnętrzu i częściowo usunęli detal architektoniczny z elewacji. Obecnie część dawnego majątku Kottwitzów znajduje się w rękach prywatnych.

Opis

Mimo kilkukrotnie przeprowadzanych remontów Pałac w Bojadłach zachował bryłę ukształtowaną w latach trzydziestych XVIII w. i częściowy wystrój elewacji. Jest to murowana, piętrowa budowla, w części podpiwniczona, założona na planie podkowy. W centrum korpusu znajduje się masywny ryzalit, a po jego wschodniej i zachodniej stronie skrzydła boczne. Centralna część jest nakryta wysokim dachem czterospadowym, a skrzydła boczne trójspadowym. Piętrowy ryzalit, z wejściem głównym umieszczonym w przyziemiu, wieńczy tympanon. Otwór wejściowy zdobi portal ze zdwojonymi pilastrami jońskimi i wolutowym naczółkiem. W piwnicy zachowały się sklepienia kolebkowe z lunetami, na piętrze stropy z fasetami i gzymsami. Ponadto w pałacu przetrwały oryginalna stolarka drzwiowa, balustrada schodów oraz kominki: dwa kamienne, poźnobarokowe w sali balowej i jeden z reliefowym popiersiem, umieszczony w przyziemiu partii północnej pałacu.

Barokowe pawilony – kordegardy zostały zbudowane razem z pałacem w latach 1734-1735. Są to murowane, piętrowe obiekty założone na planie kwadratu, nakryte dachami czterospadowymi i zwieńczone baniastymi hełmami z wysokimi latarniami. Poza barokowym założeniem znajdują się klasycystyczne, murowane oficyny, które zbudowano na początku XIX w. Są to piętrowe obiekty z lekko zaznaczonymi ryzalitami zwieńczonymi trójkątnymi tympanonami. Obok pałacu znajduje się zespół murowanych budynków folwarcznych, nakrytych dachami dwuspadowymi i zgrupowanych przy prostokątnym podwórzu. Należą do nich: wozownia z XVIII-XIX w., czworak z budynkiem gospodarczym z około połowy XIX w. i stodoła datowana na koniec XIX w. Przypałacowy park o powierzchni 2,1 ha to geometryczne założenie powstałe w pierwszej połowie XVIII w. W samym jego środku, na osi, wytyczono aleję i symetrycznie rozmieszczono kanały oraz baseny. Park ogrodzono około 1770 r. Do dziś przetrwał jedynie jego układ przestrzenny. W drugiej połowie XX w. nasadzono nowe drzewa wzdłuż głównej alei i zlikwidowano ozdobny mostek ceglany na kanale, zastępując go betonową kładką.

Prace konserwatorsko-restauratorskie

Od 2014 r. w Pałacu w Bojadłach prowadzone są prace konserwatorsko-restauratorskie. W pierwszej kolejności zabezpieczono obiekt stabilizując zagrożoną konstrukcję części dachu i stropów oraz przełożono historyczną dachówkę. Poddano renowacji stolarkę okienną i wprowadzono okna w miejsca ubytków. Barokowe drzwi główne poddano konserwacji, przywracając jej oryginalną kolorystykę w odcieniach czerwieni.

W ostatnich latach prace skupiały się na przywróceniu pierwotnego wystroju architektonicznego fasady. Bogaty wystrój sztukatorski poddany został konserwacji zachowawczej. Na podstawie oryginalnych fragmentów oraz archiwalnej dokumentacji fotograficznej, rekonstrukcji rzeźbiarskiej poddano sztukaterie nad otworami okiennymi po obu stronach wejścia głównego do pałacu. W obszarze fragmentów sztukaterii, składających się z kosza owoców i ptactwa łownego, przywrócono również pierwotną kolorystykę. Ponadto przeprowadzono prace konserwatorskie i restauratorskie kamiennej balustrady tarasu oraz stopni wiodących na taras schodów. Przeprowadzono także prace we wnętrzach na poziomie przyziemia, co umożliwiło ich otwarcie dla bezpiecznego zwiedzania. W ramach prac konserwacji poddany został również oryginalny, XVIII-wieczny wystrój malarski pomieszczeń, ujawniony w trakcie badań konserwatorskich, w formie kolumn jońskich oraz tła w jednorodnym odcieniu fioletu. Prace objęły pełną konserwację i częściową rekonstrukcję wystroju na jednej ze ścian. W pozostałej części polichromia została poddana konserwacji zachowawczej, tak aby umożliwić jej ekspozycję w przyszłości. Prace konserwatorskie objęły również kominek reprezentacyjnej sali na parterze, będący jednym z najstarszych elementów barokowego wystroju wnętrz pałacu. Na podstawie zachowanej dokumentacji fotograficznej odtworzono nieistniejącą dekorację sztukatorską w formie muszli, znajdującą się nad paleniskiem.

Fundacja Pałac Bojadła od 2014 r. podejmuje trud ratowania tego niezwykle cennego obiektu, który przez lata zaniedbań, kolejnych zmian właścicieli i braku użytkowania znajdował się w stanie postępującej degradacji. Fundacja realizuje ponadto działania związane z popularyzowaniem zabytku i edukacją, organizuje wykłady, konferencje oraz zajęcia dla seniorów, dzieci i młodzieży.

Pałac jest dostępny dla zwiedzających (z wyłączeniem poniedziałków).

Park jest otwarty dla turystów przez cały rok.

oprac. dr Krzysztof Garbacz, OT NID w Zielonej Górze, 22.12.2017 r.; aktualizacja Karolina Idryjan, kierownik OT NID w Zielonej Górze, 19.03.2024 r.