jednym z jego głównych ośrodków w całych ówczesnych Niemczech. Prezentuje formy neogotyckie, charakterystyczne dla architektury sakralnej 2. połowy XIX w., będąc zarazem najbardziej okazałą świątynią staroluterańską na Pomorzu Zachodnim. Stanowi architektoniczną dominantę północnej dzielnicy Gryfic, dzięki położeniu na wzgórzu widoczną z innych części miasta.

Historia obiektu/datowanie etapów budowy

Pierwszy, ryglowy kościół dla gminy staroluterańskiej w Gryficach pod wezwaniem św. Jana został wzniesiony w miejscu obecnie istniejącego w 1851 r. W 1890 r. powstała oficjalnie parafia staroluterańska, której proboszczem został pastor Kötz. W tym tez roku zbudowano przy kościele pastorówkę. Projekt budowy nowego, obszerniejszego kościoła powstał w 1908 r. Dokumentację projektową wykonał mistrz budowlany Stiemke, który też nadzorował prace. Mistrzowie kowalscy Wrensch i Spierling wykonali krzyż na wieży, okucia drzwi i ogrodzenie. W oknie ściany ołtarzowej umieszczono witraż z przedstawieniem chrztu Chrystusa przez Jana Chrzciciela – dzieło berlińskiej pracowni C. Buscha. Kościół poświęcono w 1913 r. W tym czasie pastorem gminy staroluterańskiej był Mintzlaff, a od 1932 r. Walter Schultze. W 1941 r. gmina liczyła 1220 członków, z których 770 mieszkało w Gryficach. Bezpośrednio po wojnie kościół użytkowany był jako rzymskokatolicki p.w. św. Stanisława Kostki. Według niesprawdzonych informacji już od 1951 r. miał służyć prawosławnym. 29. 11. 1954 r. został oficjalnie przekazany powstałej w 1953 r. parafii prawosławnej; w powiecie gryfickim było wówczas kilkadziesiąt tysięcy przesiedlonych tu Ukraińców. W okresie powojennym kościół ulegał zniszczeniu na skutek braku doraźnych remontów i napraw. Dopiero w 1992 r. wymieniono pokrycie dachu, w 1995 wymieniono pokrycie wieży i wzmocniono jej konstrukcję, a w 2003 r. odnowiono wnętrze.       

Opis obiektu

Kościół położony na północ od Starego Miasta, u zbiegu ulic Piłsudskiego i Nowy Świat. Od strony zachodniej położona jest dawna pastorówka, od południa – teren dawnej szkoły elementarnej, od północy po drugiej stronie ulicy Nowy Świat – teren dawnych koszar i szkoły podoficerskiej. 

Kościół orientowany, neogotycki, na rzucie zbliżonym do krzyża łacińskiego, z masywem zachodnim, krótkim, dwuprzęsłowym korpusem nawowym i ramionami transeptu oraz płytkim prezbiterium z dwiema zakrystiami po bokach. Masyw zachodni złożony z kwadratowej wieży i dwóch prostokątnych aneksów po bokach, z sześciobocznymi wieżyczkami klatek schodowych w narożach. 

W bryle kościoła dominuje wieża zwieńczona strzelistym czworobocznym hełmem z kulą i krzyżem. Wieżyczki flankujące wieżę zwieńczone hełmami ostrosłupowymi, aneksy przywieżowe nakryte daszkami pulpitowymi, korpus nawowy, skrzydła transeptu i prezbiterium – dachami dwuspadowymi, zakrystie – daszkami o pięciu połaciach. 

Kościół murowany z cegły, elewacje oblicowane czerwoną cegłą klinkierową, dach kryty blachą. 

Otwory okienne i drzwiowe (z wyjątkiem bocznych wejść w szczytowych ścianach transeptu) zamknięte ostrołukowo. W zachodniej elewacji wieży trzy otwory wejściowe o schodkowanych ościeżach, z których środkowy wyższy od pozostałych. Nad portalami odsadzka muru z trójkątnym szczytem nad środkowym wejściem. Wyżej elewacje wieży z wąskimi otworami, w górnej kondygnacji każda z nich przepruta parą ostrołukowych otworów dzwonnych i jednym oculusem ponad nimi, zwieńczona wysokimi trójkątnymi szczytami. Ściany korpusu nawowego, transeptu i prezbiterium oszkarpowane, przeprute dużymi oknami. W górnej części elewacje oraz szczyty wieży, transeptu i prezbiterium podzielone ostrołukowymi arkadkami. W elewacjach transeptu kompozycja złożona z portalu (tylko w południowym skrzydle), trzech okien, z których środkowe trójdzielne wyższe od bocznych – dwudzielnych oraz szczytu podzielonego arkadowymi blendami.     

Wnętrze sklepione. Nawa nakryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym o dwóch prostokątnych przęsłach nad częścią zachodnią i jednym na skrzyżowaniu z transeptem, prezbiterium i skrzydła transeptu – wydzielone szerokimi łukami jarzmowymi o ostrym wykroju, nakryte wąskimi prostokątnymi przęsłami sklepienia krzyżowego. W nawie głównej żebra wsparte na służkach z motywem uskrzydlonych głów anielskich. We wschodniej ścianie prezbiterium duże ostrołukowe okno z resztkami figuralnego witraża. Przy ścianie zachodniej wsparta na dwóch kolumnach drewniana empora z półkoliście wysuniętą częścią środkową oraz przedpiersiem zdobionym trójlistnie zamkniętymi arkadkami. 

Wyposażenie. Nastawa ołtarzowa, neogotycka, ławki neogotyckie. Na wieży dzwon z 1633 r. 

Obiekt dostępny po uprzednim zgłoszeniu do ks. proboszcza. 

Opr. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 12-02-2021 r.