cmentarz żydowski - Zabytek.pl
Adres
Frampol
Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. biłgorajski, gm. Frampol - miasto
Żydzi powrócili do Frampola w XVIII wieku. Na początku zaczęli się osiedlać w nim kupcy i rzemieślnicy. Społeczność żydowska stopniowo się rozrastała, a w 1765 roku liczyła już 125 osób. Początkowo podlegała jurysdykcji kahału w Chełmie, a w 1731 roku Sejm Czterech Ziem zadecydował o włączeniu Frampola pod jurysdykcję kahału w Zamościu.
Prawdopodobnie mniej więcej w tym czasie gmina frampolska wystarała się o własne miejsce pochówku. Około 1760 roku zbudowała synagogę.
Cmentarz założono w północno-zachodniej części miasta, około 500 metrów od rynku, przy obecnej ulicy Cmentarnej. Działka ma kształt sześcioboku o powierzchni 0,6 hektara. Na cmentarzu grzebano Żydów z Frampola i najbliższej okolicy do drugiej wojny światowej. 1 listopada 1942 roku Niemcy przeprowadzili na jego terenie egzekucję blisko 1000 Żydów z getta frampolskiego, wśród których byli też Żydzi przesiedleni z terenów Czech i Austrii. Ofiary pogrzebano na miejscu mordu w zbiorowej mogile.
W czasie drugiej wojny światowej rozpoczął się proces dewastacji cmentarza, który trwał do 1945 roku. Mieszkańcy Frampola rozebrali kamienny mur, zabrali również część nagrobków, a jego cały teren zarósł gęstą roślinnością. Brama wejściowa znajduje się od ulicy Cmentarnej, a od strony południowej i zachodniej nekropolia graniczy z prywatnymi działkami. Na jej powierzchni zachowało się około 85 nagrobków, z czego 60 jest uszkodzonych. Najstarszy z nich pochodzi z 1737 roku.
Cmentarz znajduje się pod opieką Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. W realizację różnych prac związanych z nekropolią włączają się władze miasta, a w prace porządkowe angażują się uczniowie miejscowej szkoły podstawowej. W 2006 roku Fundacja, przy wsparciu Rady Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa, zadbała o ogrodzenie mogił i umieszczenie tablic informacyjnych. W 2010 roku nowa tablica informacyjna została ustawiona nad bramą.
W październiku 2015 roku odbyła się ceremonia rededykacji (odnowy duchowej) cmentarza we Frampolu. Wcześniej cmentarz wysprzątano oraz ustawiono nowe ogrodzenie i bramę wejściową. Prace te zrealizowała Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego przy wsparciu finansowym Europejskiej Inicjatywy Porządkowania Cmentarzy Żydowskich (ang. European Jewish Cemeteries Initiative – ESJF). Współczesne elementy upamiętniające stanowią obecnie: płyta z fragmentem autentycznego nagrobka oraz pomnik społeczności żydowskiej Frampola w formie potrójnej macewy. Ogrodzono także masowe mogiły, a w miejscu masowych egzekucji umieszczono tablice informacyjne.
Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod nr A-487 z dn. 7.05.1990.
Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
Rodzaj: cmentarz żydowski
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_CM.246, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_CM.6971