Historia

Kaplica Różańcowa zbudowana przed 1687 z fundacji ks. Wawrzyńca Kamerera. Kaplica zbudowana na wzgórzu otrzymała wezwanie św. Wawrzyńca, patrona fundatora. Budowla związana z miejscowym Bractwem Różańcowym, założonym w 1665. Bractwo powołał, specjalizujący się w tej formie pobożności, krakowski klasztor oo. Dominikanów w 1665; zapisy rozpoczęto już w 1652. 1 czerwca 1687 Jan III Sobieski uposażył Bractwo i prebendę kaplicy; potwierdził wcześniejsze przywileje i nadania. Być może pierwotna kaplica była drewniana i dopiero w latach. 80. XVII w. wystawiona w formie murowanej. Pierwszy jej opis został sporządzony podczas Wizytacji biskupiej w 1703. Zbudowana była na wyniosłym wzgórzu, na polu tzw. opackim, poświęcona przez biskupa Oborskiego. Miała kształt ośmioboczny z ośmiokątną kopułą i sklepieniem „ze ścian wyprowadzonym”. Nakryta podwójną kopułą „minore supra majorem”, ozdobioną malowidłami. Posiadała od wschodu murowaną zakrystię na przechowywanie paramentów. Wewnątrz znajdowała się murowana mensa z ołtarzem, w którym był obraz św. Józefa. Ponadto chór z organem siedmiogłosowym, ambona oraz lampka przed ołtarzem. Posadowiona była na skale. 20 lat po wzniesieniu jej stan kwalifikował się do odbudowy prawie „od fundamentów”. Zgodnie z dekretem wizytacji, została odbudowana i przyozdobiona nową dekoracją malarską. Kolejna wizytacja z 1748 opisuje kaplicę wraz ze szczegółami wyposażenia. Ośmioboczna, kopułowa świątynia posiadała barwne okna witrażowe, szafiasty ołtarz z polichromowanymi i złoconymi rzeźbami, nadal istnieje chór z pozytywem. Na początku XIX w. przez kaplicy podjęto jakieś prace ratownicze. W 1820 po komasacji gruntów, uposażenie prebendy związanej z kaplicą wraz z terenem, na którym była zbudowana, przechodzi na własność hipoteczną Gminy. Rozebrano niepotrzebną już zakrystię. W 1880 kaplica jest znowu ruiną. Zniszczenia dopełnia I wojna światowa. Po II wojnie światowej kaplica przestała pełnić funkcje kultowe, została opuszczona i skazana na zagładę.

Opis

Murowana, ośmioboczna, z dachem namiotowym. Sygnaturkę, ze względu na stan techniczny, rozebrano w 2005. Mury obwodowe wykonane z kamienia wapiennego. Centralna kaplica, pierwotnie kopułowa, wyrosła z antycznych mauzoleów, posiadała kiedyś bogaty wystrój i ważne znaczenie kultowe. Należy do najciekawszych odmian - jest ośmioboczna: liczba 8 to liczba doskonała, znacząca zbawienie, zmartwychwstanie - kształt nadany jerozolimskiemu Grobowi Pańskiemu. Kopuła symbolizowała wiekuistość niebiańską. Kaplica w obecnym stanie, z astylowym dachem deformującym proporcje i sylwetę barokowej budowli, zawiera w swym kształcie i proporcjach rzutu modularną zasadę „ad quadratum”, wynikającą z relacji boków ośmiokąta (o wymiarach 4,35 m) wpisanego w kwadrat. Przeprowadzając matematyczną analizę, można ustalić hipotetycznie wysokość kopuły, równającą się długości przekątnej ośmioboku, tj. 12 m.

Obiekt dostępny tylko z zewnątrz.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20.03.2015 r.