Jest przykładem rzadziej stosowanych w architekturze gotyckiej rozwiązań przestrzenno-formalnych, halowych, dwunawowych korpusów nawowych. Obecny wygląd kościoła to częściowo kreacja z lat 1914-1915, stworzona przez architekta Oskara Hossfelda specjalizującego się architekturze sakralnej. Kościół w Bystrzycy Kłodzkiej ma wybitne wartości artystyczne.

Historia

Kościół par. w Bystrzycy Kłodzkiej wzmiankowany w 1336 r., w 1564 r. przejęty przez protestantów. W latach 20. XVII w. rekatolicyzowany. Obecny budowany od 2 poł. XIII w., kiedy to wzniesione dwa zach. przęsła prezbiterium. W 3 tercji XIV w. zbudowana wschodnia część obecnego korpusu kościoła, pd. kaplica mariacka przy prezbiterium i wieża przy pn.-zach. narożu nawy, włączona w miejskie fortyfikacje. Kościół zniszczony w pożarze w 1475 r. i odbudowany. W 1497 r. prezbiterium zamknięte wielobocznie i sklepiona nawa. Następnie w 1511 r. wzniesione pd. nawa boczna, tzw. hala kobiet i kruchta przy niej. Następnie, w 1585 r. nad nawą boczną zbudowana empora i rozbudowana pd. kruchta. W 1676 r. wnętrze kościoła odnowione. W 1 ćw. XVIII w. frontowa elewacja kruchty pd., podzielona wiązkami pilastrów wielkiego porządku. Północna, większa, zakrystia wzniesiona w 1793 r. Ponadto kościół odbudowywany po licznych pożarach w latach 1753-1823. W końcu XIX w. kościół parafialny w Bystrzycy Kłodzkiej jeszcze w formach barokowych, z czteroprzęsłowym korpusem oraz z wieżą nakrytą hełmem namiotowym. Przebudowany w latach 1914-1915 wg projektu ucznia wrocławskiego architekta Karla Lüdecke, architekta Oskara Hossfelda (1848-1915). Architekt ten czynny w Berlinie, w Ministerstwie Robót Publicznych, zajmujący się ochroną zabytków, autor projektów wielu kościołów, katolickich i ewangelickich utrzymanych w stylu neogotyku, neobaroku i rzadziej neorenesansu, jak w przypadku kościoła par. w Bystrzycy Kłodzkiej. Tu nawa powiększona o trzy przęsła. W nowym miejscu wzniesiona wieża. Przebudowane otwory korpusu kościoła i kruchta pd. Wzniesione kruchty zach. i pn. Wnętrze kościoła, elewacje prezbiterium oraz pn. elewacja nawy regotycyzowane. Wieża, kruchta zach. i elewacje kruchty pd. neorenesansowe, z nawiązaniem do renesansu północnego, włoskiego i rodzimego, śląskiego z 4 ćw. XVI w. W nawę kościoła zbudowany dwukondygnacjowy, drewniany chór muzyczny oparty na słupach, zabezpieczony pełną balustradą, wtórnie wykorzystaną późnobarokową lub też neobarokową. Słupy chóru muzycznego i dekoracyjna polichromia jego spodu — wykonane w duchu sztuki ludowej i estetyki pocz. XX w. W latach 1991-1994 przeprowadzony kompleksowy remont kościoła. W 1997 r. zrealizowane obecne witraże (S. Strzałka).

Opis

Kościół orientowany, murowany z kamienia, a w nowszej części — z cegły maszynowej, tynkowany, Detal wykonany w tynku oraz z kamienia. Przy gotyckim prezbiterium zamkniętym sześciobocznie usytuowana równolegle gotycka kaplica mariacka z trójbocznym zamknięciem. Korpus kościoła częściowo gotycki, halowy, dwunawowy, z regotycyzowanym wystrojem elewacji. Otwarty od pd. ku wczesnorenesansowej, pd. nawie bocznej, poprzedzonej renesansową kruchtą z neorenesansowym wystrojem elewacji. Do korpusu i nawy bocznej dostawiona neorenesansowa wieża, w dolnej części czworoboczna, w górnej ośmioboczna z galerią, nakryta trójprześwitowym hełmem. Przed fasadą z trójkątnym szczytem wzniesiona neorenesansowa kruchta zach. Prezbiterium, kaplica przy nim, korpus nawowy i kruchta pd. z przyporami. Wystrój elewacji prezbiterium i pd. kaplicy (z kamienną licówką rozglifień okien i z ciosami na przyporach) to zapewne aranżacja konserwatorska, dokonana może na bazie badań architektonicznych. W elewacji kruchty pd. zachowany jedyny oryginalny portal zewnętrzny, wczesnorenesansowy. Wystrój elewacji korpusu, wieży i krucht zach. i pn. wykonany w czasie przebudowy kościoła w latach 1914-1915. Złożony z cokołu, kamiennego, przemiennego boniowania naroży i gzymsowań. Ostrołuczne otwory w korpusie kościoła wypełnione kamiennymi, neogotyckimi maswerkami. Inne otwory w większości w kamiennych obramieniach, profilowanych, gładkich lub z zaciosami. Fasada poprzedzona kruchtą zach. W jej elewacji dwa podobne, bogato rzeźbione, kamienne portale o strukturze architektonicznej, z niszami z figurami Św. Floriana i Św. Michała Archanioła. Kruchta zach. i kruchta pd. zwieńczone ozdobnymi szczytami. W wieży oraz w kruchtach portale neorenesansowe (na bazie renesansu śląskiego), fascjowe. W nich głównie ozdobne drzwi opierzone. W nadświetlu portalu wieży kuta, neorenesansowo-neobarokowa krata. Wnętrza kościoła nakryte zasadniczo sklepieniem krzyżowo-żebrowym, w prezbiterium ze służkami z kapitelami kielichowymi i z dekoracją roślinną. W korpusie nawowym sklepienie częściowo z tarczowymi żebrami, oparte na wielobocznych filarach, licowanych kamieniem. W kruchcie pd. zachowany zwornik z 1511 r. Drewniany chór muzyczny oparty na słupach. Balustrady pełne zdobione tablaturą. Spód chóru muzycznego pokryty dekoracyjną polichromią. Wyposażenie kościoła złożone z: neogotyckiego ołtarza głównego (Schall z Wrocławia, 1845 r.), z późnobarokowego ołtarza bocznego (XVIII/XIX w?), z neogotyckiego ołtarza bocznego (1845), z neogotyckiej ambony (1854), z organów firmy Schlag und Sohne (1877 r.) wbudowanych w rokokowy prospekt organowy (P. Zeitzius z Ząbkowic (1778 r.), z kutej kraty z XVII w. między prezbiterium i kaplicą mariacką, z renesansowej, kamiennej chrzcielnicy (1577 r.), z dwóch neobarokowych konfesjonałów (pocz. XX w.) oraz z późnobarokowych rzeźb w prezbiterium, Św. Franciszka Ksawerego i Jana Nepomucena (Michael Ignatz Klahr, 1773).

Zabytek dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 09-12-2015 r.