Średniowieczne mury miejskie w Będzinie, pochodzące z lat 60. XIV w., posiadają bezcenną wartość historyczną i naukową, a ponadto mają wartość dawności manifestującą się oddziaływaniem emocjonalnym zabytku. Należą do jednych z lepiej zachowanych i utrzymanych średniowiecznych fortyfikacji miejskich w woj. śląskim.

Historia

Będziński wczesnośredniowieczny gród funkcjonował od XI do XIII w. i posiadał podgrodzia, które z czasem przekształciły się w osady targowe. Jedna z najstarszych wzmianek w źródłach pisanych dotycząca miejscowości pochodzi z 1301 r. i mówi, że Będzin był wsią posiadającą sołtysa (Stanisława), a z informacji datowanej na 1308 r. dowiadujemy się, że wieś ta posiadała również plebana (Goćwina), a więc i kościół (ten być może funkcjonował już od XII w.). Formalnie założone w 1358 r. miasto nie zostało więc posadowione na tzw. surowym korzeniu, o czym wyraźnie mówi również dokument lokacyjny. Mury miejskie zostały wzniesione zapewne dopiero po lokacji miasta. Według kronikarza Janka z Czarnkowa Będzin jest jednym z miast, które zostały otoczone murami miejskimi przez Kazimierza Wielkiego (ur. 1310 r. - zm. 1370 r.), co dowodziłoby, że fortyfikacje miejskie zostały wybudowane w latach 60. XIV w. Można dodać, że za panowania Kazimierza Wielkiego przebudowano i rozbudowano również zamek.

Brak informacji o modernizacjach, czy choćby remontach obwarowań miejskich. W 1655 r. Będzin został całkowicie spalony przez Szwedów. Trudno powiedzieć, czy po tym wydarzeniu odbudowano zniszczone fragmenty murów. W każdym razie, w 1. poł. XIX w. były one już w złym stanie i zachowały się jedynie fragmentarycznie.

Opis

Późnośredniowieczne mury miejskie biegły od wzniesionego na wczesnośredniowiecznym grodzie zamku (którego pierwsze elementy murowane, tj. cylindryczna wieża-donżon, powstały już ok. poł. XIII w., a sam gotycki zamek ukończono ok. poł. XIV w.) wzdłuż obecnego ogrodu kościelnego i dalej wzdłuż ul. Modrzejowskiej, Zawale i Podzamcze, aż do murów dolnego zamku. Przed wybudowaniem kamienne muru miasto prawdopodobnie było obwiedzione drewniano-ziemnym wałem, który zapewne biegł mniej więcej w ten sam sposób. W sumie, późnośredniowieczne miasto miało w planie kształt owalny i zajmowało obszar ok. 7 ha, a długość murów wynosiła ok. 1 km. Mury obronne posiadały kilkanaście baszt otwartych od strony miasta. Dwie z nich zachowały się przy ul. Modrzejowskiej, a kolejna przy ul. Zawale - tu i w okolicach zamku znajdują się najdłuższe i najlepiej zachowane odcinki miejskich umocnień. Jedyna zachowana do dzisiaj baszta zamknięta od strony wewnętrznej znajduje się w kwartale kościelnym, koło budynku plebanii. Podobnie jak w Krakowie każdą z baszt opiekował się, a w razie potrzeby także jej bronił, jeden z cechów rzemieślniczych. Miasto najprawdopodobniej posiadało dwie bramy, a trzecia wychodziła na zewnątrz z zamku. Zapewne na wschodnim i południowym przedpolu miejskich murów obronnych znajdowała się fosa, natomiast od strony zachodniej nie była ona potrzebna ponieważ tu miasto opierało się o rz. Czarną Przemszę. Mury miejskie wzniesiono z łamanego kamienia wapiennego na zaprawie wapiennej. Miały ok. 9 m wysokości i ok. 2 m szerokości. W szczątkowej formie zachowały się blanki (krenelaż) i na tej podstawie można twierdzić, ze miały one typową formę prostokątnych zębów.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 20.11.2015 r.