W pobliżu pałacu wznoszą się powstałe w tym samym czasie klasycystyczne budynki oficyny oraz stajni ze spichlerzem. Rezydencję otacza krajbrazowy park, który uległ przekształceniu w latach 20. XX w. W 1920 r. majątek nabył Reymont. Pałac odwiedzali znani pisarze i politycy. Obecnie mieści się w nim m. in. Izba Pamięci poświęcona Reymontowi, a w parku znajduje się pomnik pisarza.

Historia

Najstarsza wzmianka o Kołaczkowie pochodzi z 1310 r. Jej właścicielami w średniowieczu była rycerska rodzina Awdańców. W XIV i XV w. Kołaczkowo należało do Kołaczkowskich h. Abdank. Na pocz. XVI w. dobra kupił dworzanin Górków Dobrogost Jezierski. W 1538 r. Kołaczkowo stało się własnością Łukasza Górki, późniejszego bpa włocławskiego. W czasach późniejszych właścicielami byli Zajączkowie, a w XVIII w. – Sokolniccy, Stablewscy i Dąmbscy h. Godziemba (Paweł Dąmbski, kasztelan brzesko-kujawski, po nim jego syn Michał, rotmistrz wojsk polskich, który w 1823 r. uzyskał pruski tytuł hrabiowski). Z inicjatywy Michała Dąmbskiego powstał zachowany do dziś klasycystycznego pałac oraz towarzyszące mu zabudowania. Wg innych źródeł inicjatorami powstania tych zabudowań byli Stablewscy. Prace kontynuował zapewne syn Michała – Gustaw hr. Dąmbski, oficer wojsk polskich, później poseł na sejm. Po śmierci Gustawa w 1863 r. Kołaczkowo zostało sprzedane i przeszło w ręce niemieckie. Początkowo majątek należał do rodziny Schultzów, a od pocz. XX w. – do Królewskiej Komisji Kolonizacyjnej, która przeprowadziła jego parcelację. W 1918 r. dobra przejął Urząd Osadniczy w Poznaniu. W 1920 r. resztówkę Kołaczkowo nabył pisarz, późniejszy laureat nagrody Nobla - Władysław Stanisław Reymont. Majątek liczył ok. 213 ha. W Kołaczkowie Reymont mieszkał od wiosny do jesieni, a na zimę przenosił się do Warszawy. Podczas pobytu w pałacu pisarz tworzył, a także zajmował się zagospodarowaniem swojego majątku, m. in. przekształceniami i odnową parku. Pisarz lubił spotykać się na jego terenie z mieszkańcami Kołaczkowa, co zapisało się w pamięci społecznej. Odwiedzali go tutaj jego przyjaciele ze świata literatury i polityki – m. in. Adam Grzymała-Siedlecki, Kornel Makuszyński, Zenon Przesmycki, Roman Dmowski, Władysław Grabski, Maciej Rataj i Wincenty Witos. Po śmierci W. S. Reymonta w 1925 r. jego spadkobiercy sprzedali Kołaczkowo znanej poznańskiej rodzinie lekarzy Juraszów. W 1939 r. właścicielem Kołaczkowa był prof. Antoni Jurasz. Po II wojnie światowej w pałacu mieściły się mieszkania pracowników Państwowego Gospodarstwa Rolnego, później – siedziba domu pracy twórczej poznańskiego oddziału Związku Literatów Polskich. W l. 1968-79 przeprowadzono gruntowny remont obiektu. Obecnie w budynku znajduje się Gminny Ośrodek Kultury, Izba Pamięci Władysława Reymonta oraz Izba Spółdzielczości Bankowej. Park służy społeczności wiejskiej. Dawna oficyna jest obiektem mieszkalnym, a stajnia mieści instytucje kulturalno-oświatowe oraz społeczne.

Opis

Zespół pałacowo-parkowy usytuowany jest w środkowej części Kołaczkowa, po pd. stronie szosy z Wrześni do Pyzdr. Obejmuje on położony w centrum założenia pałac oraz otaczający go krajobrazowy park. Od szosy w kierunku dziedzińca pałacowego (ob. pl. Reymonta) prowadzi aleja. Pałac elewacją frontową zwrócony jest na wsch. Naprzeciw rezydencji, po wsch. stronie pl. Reymonta znajduje się klasycystyczna oficyna, dalej – d. stajnia ze spichlerzem. Za pałacem, po stronie zach. rozciąga się krajobrazowy park. – do usunięcia Powierzchnia zespołu wynosi 4,4 ha. Od wschodu sąsiaduje z nią część gospodarcza. Zachowały się również dwa czworaki.

Pałac w Kołaczkowie wzniesiony został na rzucie prostokąta. Jest to budynek podpiwniczony, piętrowy, o prostej, zwartej bryle, nakrytej dachem naczółkowym.  

Pałac jest budynkiem murowanym z cegły, jego ściany otynkowano. Dach kryty jest dachówką ceramiczną. Piwnice nakryte są odcinkowymi sklepieniami, wnętrza wyższych kondygnacji – stropami drewnianymi z podsufitką.

Elewacje podzielone są prostymi gzymsami kordonowymi. Partie narożne ozdobiono boniowaniem. Okna i wejścia są prostokątne, ujęte profilowanymi obramieniami z tynku; ponad oknami parteru – odcinki gzymsu. Elewacja frontowa jest dziewięcioosiowa, z wejściem na osi, poprzedzonym kolumnowym portykiem zwieńczonym trójkątnym tympanonem.

Wnętrze pałacu jest dwu- i trzytraktowe, z sienią i obszernym salonem w trakcie ogrodowym na osi. W części pomieszczeń parteru urządzono Izbę Pamięci poświęconą Władysławowi Reymontowi. Zrekonstruowano mieszczącą się w dawnym salonie jadalnię oraz przylegający do niej gabinet pisarza. Ustawiono tu stanowiące niegdyś własność Reymonta meble, wypożyczone z Muzeum Literatury w Warszawie. Ekspozycja obejmuje m. in. stare wydania dzieł pisarza, jego listy, kopie dokumentów związanych z zakupem pałacu i jego administracją oraz dawne zdjęcia.  

Park rozlokowany na płaskim terenie, od pn. przylega do szosy Września-Pyzdry. Od wsch. sąsiaduje z nową zabudową urzędu gminy, od zach. częściowo z kościołem a od południa z zabudową jednorodzinną i polami uprawnymi. Założenie parkowe posiada geometryczny układ dróg. W jego pn.-wsch. części znajdują się pałac frontem zwrócony na wsch., naprzeciwko niego dawna oficyna i nieco z boku dawna stajnia ze spichlerzem, która jeszcze w l. 80. XX w. znajdowała się w ruinie. Park ogrodzony jest tylko od północy. Zachowała się z tej strony historyczna brama. Przed pałacem znajduje się dość obszerny podjazd. Istotnymi elementami kompozycyjnymi są aleje złożone z kasztanowców, jesionów, grabów i lip. Najbardziej okazałymi drzewami są klon srebrzysty pamiętający Reymonta, buk purpurowy, lipy, pomnikowe cis i tulipanowce oraz grupa kasztanowców. Po zachodniej stronie pałacu w najważniejszym wnętrzu parkowym postawiono pomnik Wł. Reymonta z okazji jego 110 urodzin. Postaci pisarza towarzyszą bohaterowie „Chłopów” Jagna i Boryna. Dawny układ parku został dość harmonijnie powiązany z układem zieleni uformowanym przy budynkach urzędu gminy.

Oficyna jest murowana, o otynkowanych elewacjach, o zwartej podpiwniczonej bryle nakrytej dwuspadowym dachem z naczółkami. Frontem zwrócona ku zachodowi z arkadowym wejściem ujętym w pilastry i kolumny, zwieńczonym trójkątnym szczytem. El. frontowa symetryczna 5-osiowa. Pozostałe elewacje symetryczne z wejściem bocznym umieszczonym od północy. Elewacje wieńczy profilowany ząbkowany gzyms. Wnętrze budynku zostało częściowo przekształcone.

Stajnia ze spichlerzem to imponujący murowany budynek na rzucie wydłużonego prostokąta zwieńczony czterospadowym dachem. Elewacje szczytowe ozdobione półkolumnami i prostokątnymi płycinami umieszczonymi nad oknami. Elewacje wzdłużne opilastrowane, symetryczne. W górnej partii znajdują się półkoliste otwory okienne.

Dostępność obiektu dla zwiedzających: Zabytek dostępny do zwiedzania. Więcej informacji na stronie internetowej Gminnego Ośrodka Kultury w Kołaczkowie: http://gokkolaczkowo.pl (dostęp 29.01.2024).

Autor noty: Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 24.01.2024 r.