Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Świętej Trójcy - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Świętej Trójcy


kościół XVII w. Zawichost

Adres
Zawichost, Trójca 2

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Zawichost - miasto

Świątynia pw.św.Trójcy w Zawichoście należy do najlepiej zachowanych późnoromańskich kościołów w pn.

Małopolsce. Równie cenne jest jej rokokowe wyposażenie, wykonane pod wpływem realizacji Macieja Polejowskiego w katedrze sandomierskiej przez współpracowników i naśladowców tego artysty.

Historia

W okresie wczesnopiastowskim Trójca wchodziła w skład „aglomeracji” zawichojskiej, określonej przez Jana Długosza stolicą Ziemi Sandomierskiej. Przypuszcza się, że najstarsza miejscowa świątynia powstała na grodzie książęcym z X-XI w., najpóźniej w początku XII wieku. W 1171 r. została przekazana przez Kazimierza Sprawiedliwego biskupowi krakowskiemu, który umieścił przy niej archidiakona zawichojskiego. Najpewniej właśnie w jej miejsce (co sugeruje Andrzej Tomaszewski), w 1 poł. XIII w. wzniesiono romański kościół, zachowany częściowo do dziś. Po raz pierwszy odnotowano w źródłach funkcjonującą przy nim parafię w latach 1325-27, a świątynia została opisana w latach 1470-80 przez Jan Długosza. Wzmiankowany obiekt był zapewne zbyt mały dla parafii i przed 1592 r. dobudowano do niego drewnianą nawę; wzmiankowaną po raz ostatni w wizytacji biskupiej z 1748 roku. W dokumencie tym wspominano również, że w jego wnętrzu znajdują się dawne obrazy dwunastu apostołów. Obecny wygląd świątynia uzyskała po poł. XVIII w. staraniem ks. Jana Ligęzy, który wymurował zachodnią jej część; uroczystej konsekracji budowli dokonał bp kamieniecki Wacław Hieronim Sierakowski w latach 80. XVIII wieku. W latach 90. XVIII w. powstało staraniem kanonika sandomierskiego Jacka Kochańskiego jednolite rokokowe wyposażenie, przy którym pracowali, znani fundatorowi z prac przy barokizacji sandomierskiej kolegiaty, artyści współpracujący z Maciejem Polejowskim. Działanie to ukończono przed 1798, kiedy to nastąpiła uroczysta konsekracja ołtarza głównego. W XIX w. kościół był poddawany kilkakrotnie remontom. W 1911 r. narodziła się koncepcja jego rozbudowy (powierzono ją architektowi Stefanowi Szyllerowi), jednak jej nie sfinalizowano, prawdopodobnie na skutek wątpliwości natury konserwatorskiej. Ważnym etapem w dziejach obiektu były prowadzone przy nim w latach 1968 i 1971 przez Andrzeja Tomaszewskiego badaniach architektoniczne; w ich wyniku odsłonięto romańskie detale architektoniczne i wątki murów (kolejne prace o tym charakterze wykonał w latach 1992-1993 r. Wojciech Koziejowski i w latach 2011-2014). Wyposażenie i wystrój wnętrza poddano gruntownej konserwacji w latach 1981-82, 1998-99 i 2011-15 (w czasie ostatnich odsłonięto we wnętrzu romańskie wątki murów i zabezpieczono fragmenty polichromii o charakterze bizantyńskim).

Opis

Kościół par. pw. św. Trójcy położony jest na cyplu niewielkiego wzniesienia, w północno-zachodniej części średniowiecznej aglomeracji zawichojskiej, na terenie dawnej wsi Trójca, przy trakcie w kierunku Ożarowa. Od północy i zachodu sąsiaduje z zabudową siedliskową, od wschodu z łąkami, od południa zaś z terenem plebanii. Leży on pośrodku prostokątnego terenu dawnego cmentarza przykościelnego, otoczonego murem, przy którym (tuż przy głównym wejściu), na północy-zachód od świątyni znajduje się drewniana osiemnastowieczna dzwonnica. Orientowany, jednonawowy kościół ma prostokątny korpus (w zachodniej części romański) i wyodrębnione, romańskie prezbiterium, zakończone prosto, do którego przylega piętrowa dobudówką mieszczącą na parterze zakrystię, a na piętrze skarbczyk. Do nawy dobudowano od zachodu i północy dwie niskie, prostokątne kruchty. Świątynię wymurowano z kamienia, niemal w całości wytynkowano (bez okładziny pozostają części romańskie nawy i prezbiterium), a także opięto skarpami. Nad nawą znajduje się dwuspadowy dach z wieżową sygnaturką w części zachodniej. Elewacje budowli są różnorodne, w znacznej mierze skromne; na ich tle wyróżniają się: zach. fasada z trójkątnym szczytem poprzedzona kruchtą z ozdobnym szczytem i okrągło-łukowy romański portal w pn.-wsch. części nawy. Wnętrze obiektu przykryto drewnianymi konstrukcjami w formie nawiązującej do sklepień kolebkowych z lunetami; rzeczone pokrywa dekoracja malarska z 2 poł. XIX wieku. Wśród niemal jednolitego, rokokowego wyposażenia wnętrza kościoła z lat 90 XVIII w. godnymi uwagi są: ołtarz główny z ok. 1798 r. z obrazem św. Trójcy (wyk. Franciszka Smuglewicza), boczne ołtarze z lat 90. XVIII w. (atryb. Nowakowski, proj. wg. bocznych ołtarzy z kolegiaty w Sandomierzu autorstwa Macieja Polejowskiego), chór muzyczny, ambona, obudowa snycerska chrzcielnicy i konfesjonały, wielkoformatowe obrazy 12 Apostołów (rzekomo z kolegiaty sandomierskiej), łączone z twórczością Michała Stachowicza, temu też artyście przypisuje się autorstwo obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem w bocznym ołtarzu (przemalowany) i liczne epitafia kamienne z XIX i pocz. XX wieku.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z proboszczem.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 29-05-2015 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: romański

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.68296, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.168