Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pałacowo-parkowy - Zabytek.pl

zespół pałacowo-parkowy


pałac 2. poł. XIX w. Zamarte

Adres
Zamarte, Aleja Dębowa 1

Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. sępoleński, gm. Kamień Krajeński - obszar wiejski

Zespół pałacowy w Zamartem jest najdalej położonym kompleksem w północnej części województwa kujawsko-pomorskiego.

Układ przestrzenny parku ze zlokalizowanym w nim pałacu oraz nieodległym zespołem klasztornym stanowi cenny przykład architektoniczno-przestrzenny z XIX wieku i początku XX wieku.

Historia

Pierwsza wzmianka o Zamarte (niem. Jacobsdorf) pochodzi z 1354 roku było wówczas własnością rycerską podległą komturstwu człuchowskiemu. W 1433 roku właścicielem wsi był A. Trebnic herbu Poraj. W XVII wieku. Zamarte przeszło na własność Michała Grabowskiego, który w połowie tego wieku wybudował pierwszy pałac. Następnymi właścicielami została rodzina Żalińskich i Graczyńskich, a pod koniec XVII wieku majątkiem zarządzała rodzina Goetzen-dorf-Grabowskich herbu Zbiśnicz. Od początku XIX wieku do połowy XIX wieku dochodziło do licznych zmian właścicieli od rodziny Osten-Sacken po Livonius. W połowie XIX wieku wdowa Livonius majątek sprzedała Franzowi von Parpartowi, który w obecnym miejscu w 1883 roku wybudował neobarokowy pałac. Po pożarze w 1913 roku został przebudowany, a po kolejnych pracach remontowo budowlanych pałac otrzymał cechy eklektyczne. W okresie międzywojennym XX wieku budowla wraz z majątkiem należał do Herberta von Parparta. Po 1945 roku zespół pałacowo-parkowy został przejęty przez Skarb Państwa, a w 1954 roku umieszczono w nim biura PGR Zamarte. Do 1966 roku pałac funkcjonował jako Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Zamarte, z siedzibą w Radzikowie. Tego samego roku stał się siedzibą Instytutu Ziemniaka Bonin. W 1968 roku w budynku umieszczono Ośrodek Szkoleniowy Uprawy Ziemniaka-Sadzeniaka. W 1971 roku pałac został poddany generalnemu remontowi. W latach 1995-1996, z okazji jubileuszu 50.-lecia IHAR Zamarte ponownie odnowiony. W 1997 roku pałac przeszedł na własność Zakładu Doświadczalnego Ziemniaka Zamarte i wkrótce przemianowany na Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie. Od początku 2000 roku jest siedzibą spółki Hodowla Ziemniaka Zamarte - Grupa IHAR.

Opis

Pałac w Zamartem usytuowany jest około 300 metrów na wschód od szosy Kamień Krajeński - Sępólno i na północ od drogi do Jerzmionek. Od zachodu otoczony jest dużym założeniem parkowym, które w części północnej dochodzi do jeziora Zamarte. Od wschodu graniczy z zabudową folwarczną. Budynek murowany, otynkowany, na rzucie prostokąta, podpiwniczony, fundamenty i część ścian piwnic z kamienia polnego i cegły, stropy we wszystkich pomieszczeniach i skrzydłach pałacu stropy drewnia­ne z podsufitką. Od strony wejścia głównego, w pomieszczeniu wiatrołapu o sklepieniu kolebkowym. Pomieszczenia piwniczne o sklepieniach odcinko­wych za wyjątkiem środkowego nakrytego kolebką. Pałac na rzucie wydłużonego prostokąta zryzalitowany z północnym skrzydłem na analogicznym rzucie z parterową dobudówką od południa na rzucie prostokąta. Całość dwutraktowa. Na osi ryzalitów otwory wejściowe ze schodami. Dodatkowe wejście ze schodami w elewacji południowej i północnej. Bryła pałacu zwarta na niskim cokole, zdominowana zryzalitowaną częścią korpusu głównego nakrytego dachem o 1/3  wysokości kor­pusu, dwukondygnacyjna, ryzality w elewacji wschodniej i zachodniej, 3. kondygnacyjna. Skrzydło północne 2. kondygnacyjne, dobudówka od południa - parterowa, ryzalit zachodni poprzedza parterowy ganek z daszkiem. Budynek podpiwni­czony. Pałac usytuowany jest w północno-wschodniej części wsi, po południowej stronie jeziora Zamarte, na niewielkim wzniesieniu, w prostokątnym układzie korpusu, na osi północ-południe. Budowla wolnostojąca, od strony północnej, zachodniej i południowej otoczona parkiem krajobrazowym. Wjazd przed fronton pałacu od wschodu, gdzie w niezbyt dużej odległości zlokalizowany dawny zespół folwarczny. Obiekt murowany, otynkowany, piętrowy, zryzalitowany w elewacji wschodniej i zachodniej oraz ujęty szczytami o łuku odcinkowym. Wejście główne poprzedzone tarasem z wachlarzowo rozchodzącymi się schodami. Elewacja zachodnia-parkowa, w ryzalicie z murowaną parterową werandą i otwartym tarasem od góry, ponad którym na trzecim piętrze balkon. Całość poprzedzona schodami skierowanymi w stronę założenia parkowego. W strefie parteru do elewacji południowej przylega parterowa weranda z trójpołaciowym dachem. Główna bryła pałacu nakryta dachem mansardowym z lukarnami. Elewacje dzielone boniowanymi lizenami pomiędzy którymi prostokątne okna. Elewacja wschodnia - frontowa - cztrenastoosiowa, zryzalitowana. Na osi główne wejście ujęte w półkoliście zamknięty, wklęsły portal poprzedzone schodami rozszerzającymi się w kierunku dziedzińca. Całość ujęta w trójuskokową, ceglaną, otynkowaną balustradę. Zwieńczenie ryzalitu oddzielone od dolnych kondygnacji gzymsem z fryzem kostkowym. Ściana ryzalitu do poło­wy wysokości - boniowana. Pod gzymsem oddziela­jącym zwieńczenie, a ponad narożnym boniowaniem - dwa kartusze w oprawie z dekoracją roślinną. Ryzalit stanowi główną oś elewacji frontowej pałacu. Północne i południowe skrzydło elewacji wschodniej z silnymi podziałami wertykalnymi - boniowanymi pilastrami. Pomiędzy pilastrami prostokątne okna ujęte profilowanymi opaskami. Nad oknami pierwszego piętra - szeroki gzyms z ryzem kostkowym. Częścią elewacji wschodniej, dwukondygnacyjna, z dwuosiowym skrzydło, niższe od korpusu pałacu, nakryte dachem płaski. Powierzchnia tej części elewacji wschodniej jest boniowana. Elewacja południowa - w części parte­rowej dobudówki - pięcioosiowa z wejściem na środkowej. Dobudówka nakryta dachem trójspadowym, przesłaniającym parterową część elewacji korpusu pa­łacu. Górna część na wysokości dachu mansardowego przechodzi w wystawkę zwieńczoną łukiem pełnym z centralnie umieszczonym ozdobnym kartuszem. Strefa parteru elewacji południowej w narożach boniowana. Elewacja zachodnia - dziewięcioosiowa, powtarzająca ryzalitowy układ elewacji  wschodniej. Na parterze, na osi ryzalitu główne wejście do wnętrza. Na osi wejścia siedmiostopniowe schody rozszerzające się w kierunku dziedzińca. Całość schodów oprawiona w trójuskokową, ceglaną, otynkowaną balustradę. Wejście poprzedza ga­nek z daszkiem będący również tarasem dla pomieszczeń pierwszego piętra od strony zachodniej. Na osi wejścia znajdują się schody na rzucie litery „T”. Dwa boczne biegi schodów ujęte są balustradą zakończoną profilowanymi kostkami z ustawionymi na nich obeliskami. Na trzeciej kondygnacji ryzalitu znajduje się mały balkon wsparty na dwóch kroksztynach. Całość analogi­cznie zdobiona do elewacja wschodnia. Boczne ściany ganku (północna i południowa) w części parteru dzielone fi­larami z umieszczonymi oknami po dwa z każdej ze stron. W części południowej elewa­cji zachodniej (przy ścianie wschodniej dobudówki) tj. mały parterowy murowany magazynek z daszkiem jednospadowym i dwoma wąskimi oknami. Elewacja północna- pięcioosiowa, którą stanowi ściana dwukondygnacyjnej części krytej dachem płaskim. Cała elewacja bonio­wana. Wnętrze pałacu jest dwutraktowe. Wejście główne na osi ryzalitu, w przednim trakcie przez wiatrołap gdzie w ścianie północnej i południowej przez drzwi wejście do dwóch małych pomieszczeń gospodarczych, dalej poprzez dwuskrzydłowe drzwi wahadłowe przejście do dużej sieni ze schodami lustrzanymi komuni­kującymi parter pałacu z podobnym układem piętra i wejściem w strefę poddasza. Na parterze, na osi głównego wejścia, w ścianie wschodniej sieni dwuskrzydłowe drzwi prowadzące do największego pomie­szczenia, pełniącego pierwotnie funkcję salonu. Sufit w salonie zdobi geometryczna dekoracja stuikowa.  Z salonu, na osi w kierunku zachodnim drugie drzwi prowadzące na taras i dalej schodami do pa­rku. W ścianie południowej sieni drzwi dwuskrzydłowe prowadzące do wąskiego korytarza (pierwotnie w południowym skrzydle pałacu były cztery pomieszczenia połączone amfiladą). Obecnie, po przebudo­wie adaptacyjnej w 1945 roku pomieszczenia po wschodniej i zachodniej stronie korytarza podzielono dodatkowymi Ścianami. W części południowej korytarza przejście do parterowej, południowej przybudówki. W skrzy­dle południowym połączonym z parterem dwukondygnacyjnej dobudówki północnej jest osiem pomieszczeń rozdzielonych korytarzem. W pierwotnym układzie były trzy pomieszczenia zarówno w trakcie południo­wym jak i północnym połączone amfiladą. Cały pałac jest podpiwniczony. Wejście do pomieszczeń piwnicznych od strony wschodniej, w przyziemiu północnego skrzydła. Sklepie­nia odcinkowe, jedynie pomieszczenie środkowe w tylnym tracie nakryte jest kolebką. W przebudowanych piwnicach pod częścią północną stropy płaskie. Od strony wschodniej pałac graniczy z dawnym zespołem folwarcznym z piętrową, murowaną, otynkowaną gorzelnią z 1885 roku, z wysokim ceglanym kominem przy elewacji południowej, na południe od niej parterowy, ceglany budynek dawnej stajni z 1884 roku - obecnie spichrz. Budynki nakryte dachami dwuspadowym wpisane w rejestr zabytków. W skład zespołu wchodzi obecny budynek magazynowy z 1884 roku, obecny garaż z 1930 roku, oraz obecnie cztery domy mieszkalne (tj. 2. dwojaki z końca XIX wieku i 2. czworaki z początku XX wieku), a także obecny 1 dom mieszkalny i budynek gospodarczy z 1910 roku. Początki parku krajobrazowy przypuszczalnie związane są z wybudowaniem w 2. połowie XVII wieku pierwszej siedziby przez Michała Grabowskiego. Lokalizacja i naturalne otoczenie już w początkach XIX wieku zgodnie z panującą wówczas modą warunkowało tworzenie, przekształcenie lub rozwój istniejącego parku w założenie krajobrazowe. Tarasowe ukształtowanie związane ze spadkiem terenu w kierunku północnym, w stronę jeziora Zamarte stwarzało dogodne warunki do realizacji takiej koncepcji. Park otacza pałac od strony południowo-wschodniej i południowej oraz zachodniej i od północy. Największą powierzchnię zajmuje obszar zlokalizowany na zachód od pałacu, graniczący z drogą krajową nr 25, a od północy teren parku wytycza  linia brzegowa jeziora Zamarte. Obecnie jego powierzchnia wynosi 2,41 ha. z różnogatunkowym drzewostanem, którego starodrzewie występuje głównie na obrzeżach parku. Wśród wielu gatunków drzew najliczniej reprezentowane są brzozy brodawkowate, klony pospolite, dęby szypułkowe, graby, lipy drobnolistne oraz świerki i modrzewie. Na osi elewacji zachodniej pozostałości alei dochodzącej do małego stawu. W krajobrazowym założeniu parkowym pozostałości nieregularnej sieci alejek z czytelną aleją odchodzącą od elewacji zachodniej w kierunku północnym do jeziora. Obszar parku uporządkowany z otwartymi skwerami zieleni niskiej i trawnikami eksponującymi pofalowanie terenu, szczególnie widoczne od elewacji południowej. 

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Krzysztof Bartowski, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 19.12.2014 r.

Bibliografia

  • Karta ewidencyjna, Pałac, Zamarte, oprac. Bartowski K., 2000, Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Bydgoszczy oraz Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
  • Parucka K., Raczyńska-Mąkowska, Katalog zabytków województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1997, s. 98.
  • Skaza L., Szlakiem zabytków, (w:) „Powiatowe ABC” nr 10/1999 r., Sępólno Krajeńskie 1999.
  • Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, Województwo bydgoskie, 5 cz. 2, Warszawa 1997, s. 166-167.

Rodzaj: pałac

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_ZE.43616, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_ZE.23067