Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół, świątynia, kaplica, st. 3 - Zabytek.pl

kościół, świątynia, kaplica, st. 3


świątynia poł. XII w. - 1. ćw. XIII w. Wiślica

Adres
Wiślica, Długosza 22

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. buski, gm. Wiślica - miasto

Jeden z najcenniejszych zespołów reliktów architektury romańskiej w Polsce wraz z unikatowym w skali świata zabytkiem sztuki romańskiej - Płytą Orantów.

Usytuowanie i opis

Relikty kościołów romańskich znajdują się w centralnej części Wiślicy, w podziemiach obecnej kolegiaty. Miejsce to położone jest na lekkim spadku terenu, który obniża się w kierunku południowo - wschodnim od kulminacji płaskowyżu w jego północno - zachodniej części.

Historia

Kościół romański I funkcjonował pomiędzy połową XII wieku a 1. ćwiercią XIII wieku. Został przypuszczalnie ufundowany przez Henryka Sandomierskiego. Komora grobowa oraz posadzka w krypcie pochodzą z 3. ćwierci XII wieku. Fundatorem był Bolesław Kędzierzawy lub, co wydaje się bardziej prawdopodobne, Kazimierz Sprawiedliwy. Kościół romański II jest datowany na 2. ćwierć XIII wieku. Rozbiórce uległ około połowy XIV wieku, w związku z budową kolegiaty gotyckiej. Fundatorem był zapewne jeden z biskupów krakowskich: Iwo Odrowąż, Wisław lub Prandota. Dobudowanie czworobocznej wieży można łączyć z działalnością biskupa Jana Muskaty. W wyniku działań wojennych w trakcie I wojny światowej ujawnione zostały mury dwóch wież romańskich, włączonych w fasadę kościoła gotyckiego. Wieże zawaliły się w 1923 roku.

Stan i wyniki badań 

W trakcie prac archeologiczno-architektonicznych, prowadzonych w latach 1959-1965 pod kierunkiem A. Tomaszewskiego odsłonięto relikty dwóch budowli poprzedzających budowę obecnej kolegiaty oraz 176 pochówków. Kościół romański I znajdował się pod posadzką wschodniego przęsła nawy i zachodniej części prezbiterium kolegiaty. Rekonstruowany jest jako świątynia z prostokątną nawą i dwupoziomową częścią prezbiterialną na rzucie leżącego prostokąta, przechodzącego w półkolistą absydę. W dolnej części prezbiterium znajdowała się krypta, przykryta sklepieniem krzyżowym, wspartym na czterech kolumnach. W zachodniej części nawy znajdowała się empora. Do budowy kościoła użyto ciosów wapienia oraz gipsów płytowych. Mury wykonano w technice opus emplectum. We wnętrzu muru północnego prezbiterium zachował się fragment układany w technice opus spicatum. Zaprawa z gipsu hydraulicznego posiadała kolor lekko różowy. W krypcie odsłonięto Płytę Orantów (Płytę Wiślicką) - gipsową posadzkę, ozdobioną rytami figuralnymi, wypełnionymi czarną substancją powstałą z połączenia gipsu i węgla drzewnego. W dwóch kwadratowych polach, oddzielonych bordiurą z przedstawieniami roślinnymi oraz fantastycznych zwierząt, są przedstawienia trzyosobowych grup osób modlących się (z łac. orant to właśnie modlący się): w górnym polu jest to chłopiec, duchowny w czapce oraz przygarbiony starzec; w dolnej chłopiec, mężczyzna o kędzierzawych włosach, z brodą oraz kobieta. W polu najbliżej ołtarza zostały przedstawione lwy adorujące drzewo życia. Poniżej znajduje się inskrypcja: „hi concultari querunt ut in astra levari possint et partit er ve..” (Ci pragną być deptani, aby się mogli wznieść ku gwiazdom). W pokazanych na posadzce osobach można się dopatrywać Bolesława Kędzierzawego lub Kazimierza Sprawiedliwego z najbliższymi. Kościół romański II, który był położony w zachodniej części obecnej kolegiaty, rekonstruowany jest jako trójnawowa, czteroprzęsłowa bazylika, zapewne filarowa, o prostokątnym prezbiterium, ujętym w dwie nieco płytsze, prostokątne kaplice i o dwuwieżowej fasadzie zachodniej. Wieże posiadały otwory okienne: zamknięte łukiem w dolnej i biforia w drugiej kondygnacji. Przypuszczalnie posiadały jeszcze jedną, niezachowaną kondygnację. Od strony południowej do kościoła dostawiono czworoboczną, oskarpowaną wieżę. Do budowy świątyni użyto wapienia, na zaprawie wapiennej, natomiast fundamenty wzniesione są z materiałów rozbiórkowych I kościoła. Wnętrze muru wypełnione było kamieniem łamanym. Wnętrze nawy było zapewne przykryte sklepieniem krzyżowo - żebrowym oraz posiadało malarski wystrój. Zachowały się partie posadzki z glazurowanych płytek ceramicznych.

Dostępność: Zabytek dostępny w ramach podziemnej trasy turystycznej Muzeum Archeologicznego w Wiślicy, zmodernizowanej i otwartej dla zwiedzających w 2022 r.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 29.12.2022 r.

Bibliografia

  • Glińska N., Wczesnośredniowieczna Wiślica. Urbs famosissima in regno lechitarum, „Origines Polonorum” t. XIV, s. 39-42, 252-268
  • Kalinowski L., Romańska posadzka z rytami figuralnymi w krypcie kolegiaty wiślickiej, Spraw. PAN, lipiec - grudzień 1961, s. 518-521.
  • Kalinowski L., Romańska posadzka z rytami figuralnymi w krypcie kolegiaty wiślickiej, „Rozprawy Zespołu do Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej”, t. I, „Odkrycia w Wiślicy”, 1963, s. 85-132.
  • Kalinowski L., Speculum Artis. Treści dzieła sztuki średniowiecza i renesansu, Warszawa 1989.
  • Tomaszewski A., Kolegiata wiślicka. Konferencja zamykająca badania wykopaliskowe., Kielce 1965.

Rodzaj: świątynia

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_26_AR.24437, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_AR.19631