W 1890 roku w Skoczowie mieszkało 266 Żydów. 21 grudnia 1892 roku w mieście powstała samodzielna gmina żydowska. W 1914 roku liczebność Żydów wzrosła do 600 (15% ogółu mieszkańców). Znacząca zmiana nastąpiła po włączeniu miasta w granice państwa polskiego. Miasto opuściła duża liczba o nastawieniu proniemieckim. W 1931 roku w Skoczowie mieszkało już tylko 74 Żydów (1,7% ogółu mieszkańców).

27 października 1939 roku Niemcy wywieźli wszystkich żydowskich mężczyzn w wieku od 16 do 60 lat do obozu przymusowej pracy w Nisku. Pozostałych 140 Żydów (kobiety, dzieci i starców) w połowie 1940 roku wywieziono do Łazów, część także do Myszkowa. Uwięzieni w Łazach zginęli w komorach gazowych niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau.

Opis

Cmentarz żydowskiej gminy wyznaniowej w Skoczowie powstał około 1891 roku. Zlokalizowany został na prostokątnej działce położonej przy ulicy Ptasiej 2. Stanowił miejsce pochówku Żydów zamieszkałych na terenie Skoczowa, Ustronia, Wisły, Pruchnej, Brennej, Górek i kilku innych okolicznych wsi. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi należy do Perli Zabarskiej, zmarłej 24 stycznia 1891 roku. W 1910 roku teren cmentarza ogrodzony został drewnianym płotem. W jego frontowej części znajdował się dom przedpogrzebowy oraz istniejący do dzisiaj dom stróża. Przez cały okres funkcjonowania cmentarza spoczęło na nim około 300 osób.

Podczas II wojny światowej padł ofiarą celowej dewastacji. Większość nagrobków zdemontowano i przewieziono do betoniarni braci Schancer na Górnym Borze, skąd były skupywane przez kamieniarzy oraz do celów budowlanych.

Po wojnie z inicjatywy lokalnych Żydów około 50 ocalałych nagrobków z powrotem przewieziono na cmentarz, który otoczono nowym ogrodzeniem. W latach 60. XX wieku rozebrano zrujnowany dom przedpogrzebowy, po którym zachowały się jedynie fundamenty i fragment posadzki. W latach 1996–1997 cmentarz został odrestaurowany z funduszy członków ziomkostwa Żydów skoczowskich oraz Fundacji Wiecznej Pamięci. Z ocalałych macew utworzono pomnik-lapidarium. W jego centrum w czerwcu 1997 roku odsłonięto pomnik poświęcony Żydom z terenu Śląska Cieszyńskiego, zamordowanym przez Niemców w latach 1939–1945.

Cmentarz stanowi własność Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej. Jego teren jest regularnie koszony i strzeżony przez dozorcę. W 1990 roku został wpisany do rejestru zabytków na podstawie decyzji nr A-652/90 (WKZ Bielsko-Biała).

Oprac. Sławomir Pastuszka

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN