Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

fort pancerny międzypolowy GZW IXa Przy Krzyżu - Zabytek.pl

fort pancerny międzypolowy GZW IXa Przy Krzyżu


architektura obronna 1893 - 1895 Ujkowice

Adres
Ujkowice

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. przemyski, gm. Przemyśl

Zachowany w formie trwałej ruiny fort prezentuje wysokie wartości naukowe jako przykład międzypolowego fortu pancernego obrony bliskiej.

Fort jest unikalnym dziełem obronnym o rozwiązaniach nie powtórzonych w żadnej z twierdz na terenie ówczesnej Galicji. Jest ważnym elementem krajobrazu warownego północnego fragmentu zewnętrznego pierścienia fortyfikacji. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi ważny zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

Planując wielką, tzw. „pancerną” rozbudowę Twierdzy Przemyśl przewidziano budowę dzieła w prawym międzypolu fortu głównego GHW IX Brunner w miejscu, gdzie powstało niebezpieczne pole martwe. W miejscu tym w latach 1892-1895 zbudowano niewielki międzypolowy fort pancerny GZW IXa Przy Krzyżu (Gürtelzwischenwerk IXa beim Kreuz). Jego projekt został opracowany przez dyrektora Inżynierii Fortecznej, Moritza von Brunnera z uwzględnieniem wytycznych Technicznego i Administracyjnego Komitetu Wojskowego. Fort IXa wszedł w skład grupy fortowej fortu GHW IX Brunner w III obwodzie obronnym „Lipowica”. Główne uzbrojenie fortu składało się z 2 armat 8 cm Panzerkanone M. 94 umieszczonych w wieżach pancernych na stropie przedniego budynku i 2 dział kazamatowych 8 cm Minimalschartenkanone M. 94 umieszczonych w tradytorze dobudowanym do koszar szyjowych. Na prawym skrzydle przedniego budynku umieszczona została pancerna wieża obserwacyjna. Załogę stanowiła ½ kompanii piechoty, 54 artylerzystów oraz 4 pionierów (saperów). Zadaniem fortu była obrona podejścia do pierścienia od strony Ujkowic, po pn. stronie wzgórz, wspomaganie sąsiedniego fortu IX Brunner w obronie bliskiej, wspieranie fortów XIb Zagrodnia i X Orzechowce oraz obrona ich międzypól i zapola ogniem dział tradytora.

Podczas pierwszego oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914) artyleria fortu IXa walczyła zapewne z rosyjską artylerią prowadzącą w dniach 4-7 października ostrzał pozycji frontu pn. fortyfikacji. W drugim oblężeniu (9.11.1914–22.03.1915) wspierał piechotę austro-węgierską w walce o pozycję „Na Górach” koło Batycz. Przed poddaniem twierdzy wysadzono w powietrze tradytor oraz baterię pancerną. Podczas trzeciego oblężenia (30.05-4.06.1915), fort zajęły 2 czerwca wojska niemieckie. W okresie międzywojennym prowadzono prace rozbiórkowe w celu pozyskania materiałów budowlanych.

W l. 2013-2015 Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl przeprowadził kompleksową rewaloryzację fortu w ramach projektu „Zagospodarowanie zespołu zabytkowego Twierdzy Przemyśl w celu udostępnienia dla turystyki kulturowej, etap I”. Wykonano znaczne prace porządkowe – wywieziono wiele ton śmieci i humusu, ziemne – usunięcie wtórnego przekopu, rekonstrukcja pochylni, uporządkowano zieleń, wytyczono trasę zwiedzania z zabezpieczeniem miejsc niebezpiecznych, zamontowano tablice informacyjne, ławkę, kosz na śmieci i stojak na rowery.

Opis

Fort GZW (Gürtel-Zwischenwerk) IXa „Przy Krzyżu” jest międzypolowym, pancernym fortem obrony bliskiej, zbudowanym w systemie fortyfikacji fortowej – grupowej. Znajduje się na pd. od Ujkowic, na szczycie pasma wzgórza 345,04 m n.p.m. na pn.-wsch od fortu IX. Przy rozstaju dróg po zach. stronie fortu IXa stoi krzyż, od którego zaczerpnięto nazwę fortu.

Powierzchnia fortu: ok. 0,95 ha (ok. 2,7 ha w granicach działek).

Fort zbudowany jest na planie redanu o zaokrąglonych narożach, otoczony suchą fosą o spłaszczonym stoku. Zachowane są ziemne elementy fortu – fosa, wał piechoty i wał osłaniający koszary szyjowe. W centrum fortu znajdują się ruiny schronu baterii pancernej i schronu pogotowia, z widocznymi ścianami magazynu amunicyjnego oraz dolne części szybów obu wież pancernych armat 8 cm M. 94. Zachowały się także relikty ruin koszar szyjowych oraz drogi: dojazdowa do fortu prowadząca od głównej fortecznej drogi rokadowej i rokadowa pozorna z reliktami maski bocznej. Teren fortu porośnięty jest drzewami będącymi sukcesją maski czołowej.

Fort dostępny jest do zwiedzania bez ograniczeń. Dzięki przeprowadzonym pracom, zwiedzanie fortu jest bezpieczne. Fort znajduje się na czarnym turystycznym szlaku fortecznym oraz zielonym szlaku rowerowym.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 28.03.2017 r.

Rodzaj: architektura obronna

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ziemne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BL.6038, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BL.27336