podlaskim. Znaczne też są wartości historyczne związane z właścicielami i budowniczymi obiektu, wybitnymi osobistościami Rzeczypospolitej.

Historia

W 1536 r. ziemie, na których powstała Strabla zostały nadane Maciejowi z Krajny, który wybudował tu drewniany dwór. Był on wybitnym humanistą, bibliofilem, a także nadwornym lekarzem królowej Bony oraz Zygmunta Starego. W końcu XVI w. dobra przeszły na Stanisława Fogelwedera (zm. 1603), filozofa, lekarza, duchownego i dyplomatę. Następnie dziedzicami majątku byli Turowscy, Kurzenieccy i Starzeńscy. Obecny wygląd zespół dworski zawdzięcza Michałowi Hieronimowi Starzeńskiemu (1755-1823), który pobudował tu nowy murowany dwór (ok. 1780 r.), lamus (1792 r.), oraz przekomponował park dworski (lata 70/80. XVIII w.). Jego syn Maciej Ignacy (1789-1852) kontynuował prace wykończeniowe przy dworze oraz wybudował murowaną kuźnię i inne budynki gospodarcze. W 1. poł. XIX w. przekształcono barokowy park w stylu romantycznym poprzez nowe nasadzenia i budowę nowych obiektów. Kolejny dziedzic, Wiktor Starzeński (1826-1882), nadał wnętrzom dworu gotyzujący wystrój, przebudował dziedziniec, przed dworem urządził eliptyczny gazon i część założenia otoczył murem z kamienia, a od wsch. wybudował czterosłupową bramę. Dokonał też znacznych przekształceń parku (za jego czasów mowa jest o ogrodzie włoskim z alejami cisowymi i wiązowymi). W wieku XIX dwór w Strabli był ośrodkiem kultury polskiej, gdzie przechowywano bogatą bibliotekę oraz archiwum rodzinne Starzeńskich, a także galerię rodzinnych portretów. Na przełomie XIX i XX w., syn Wiktora - Andrzej wzniósł nowe budynki i uzupełnił drzewostan w parku. W okresie międzywojennym syn Andrzeja - August wyremontował uszkodzony podczas I wojny światowej dwór i dobudował kolumnowy ganek. W 1937 r. założenie przejął Bank Gospodarstwa Krajowego w Warszawie, który sprzedał je Jarmolińskim. Od tego czasu następował upadek rezydencji. Po II wojnie światowej założenie znacjonalizowano i przekazano kilku użytkownikom m.in. Gromadzkiej Radzie Narodowej, szkole podstawowej i PGR Ignatki. Nastąpiła dewastacja budynków i parku, na terenie którego zorganizowano boisko, szkółkę drzewną, pastwisko itp. Na przełomie lat 70. i 80. XX w. gospodarzem dworu został Zakład Usług Socjalnych przy Wydziale Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku. W 1993 r. Urząd Gminy Wyszki sprzedał prywatnemu nabywcy część założenia o pow. 8,73 ha wraz z dworem, lamusem, kuźnią.

Opis

Założenie dworsko-parkowe usytuowane jest w zach. części wsi, po pd. stronie drogi biegnącej do wsi Doktorce, na pn. od rzeki Strabelki, lewego dopływu Narwi oraz na zach. od drogi biegnącej do Bielska Podlaskiego. Barokowe. Pow. ok. 20 ha.

Założenie dworsko-parkowe składa się z murowanego dworu, murowanej kuźni, drewnianego lamusa, parku krajobrazowego oraz kanału. Otoczone jest od pn., zach. i pd. kamiennym ogrodzeniem, w którym od zach. znajduje się brama główna usytuowana na głównej osi założenia. Najcenniejszym obiektem kompozycji jest usytuowany w jej części centralnej, poprzecznie do osi widokowej założenia, zwrócony frontem na wsch. murowany dwór wzniesiony w 4. ćw. XVIII wieku. W pd. części dziedzińca znajduje się drewniany, piętrowy, podcieniowy lamus kryty czterospadowym dachem, wybudowany w 1792 roku. W pn.-zach. narożnik ogrodzenia włączona jest murowana z kamienia i cegły kuźnia, wzniesiona ok. 1840 roku. Na osi widokowej bramy, dworu i ogrodu znajduje się kanał zasilany wodami rzeki Strabelki, dopływem Narwi. Ważnym elementem założenia dworsko-parkowego jest zachowany w dużym stopniu drzewostan z przewagą lip, wiązów, klonów i dębów, pochodzących przede wszystkim z XIX i XX w., chociaż zachowały się również nasadzenia z XVIII wieku.

Dostęp do zabytku ograniczony. Własność prywatna - obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Tomasz Rogala, OT NID w Białymstoku, 09-12-2015 r.