Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

mury obronne - Zabytek.pl

mury obronne


mur obronny XIII w. Stargard

Adres
Stargard

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. stargardzki, gm. Stargard (gm. miejska)

Mury obronne Stargardu stanowią jeden z nielicznych na Pomorzu Zachodnim przykładów średniowiecznych umocnień miejskich zachowanych niemal na całym obwodzie wraz z bramami obronnymi i basztami.

Historia

Średniowieczne mury obronne Stargardu powstawały od końca XIII do końca XV w. Pierwsza wzmianka o murach obronnych pochodzi z 1295 r. Całe miasto lokacyjne otoczone było wówczas kamiennymi murami z 39 basztami łupinowymi, dwiema basztami pełnymi oraz trzema bramami – Pyrzycką, Świętojańską i Wałową. W końcu XIV w. przystąpiono do rozbudowy murów, które nadmurowano cegłą o ok. 8 m. W XV w. wzniesiono nową Bramę Młyńską, której sklepienie przerzucono nad korytem rzeki Iny. Rozbudowano przedbramia, wznosząc bramy zewnętrzne i barbakany, podwyższono baszty. Pod koniec średniowiecza w pierścieniu umocnień istniały trzy bramy lądowe (Świętojańska, Wałowa i Pyrzycka), jedna brama wodna (Młyńska) 9 baszt pełnych i 45 łupinowych oraz trzy furty. System obrony uzupełniały fosy i wały ziemne. Na początku XVI w. istniejące mury wzmocniono czterema bastejami, na których ustawione były armaty. W wyniku pożaru w 1635 r. zniszczeniu uległo przedbramie Bramy Pyrzyckiej oraz część murów. W późniejszych latach Brama Wałowa zwieńczona została nowymi, manierystycznymi szczytami. W 1721 r. Brama Świętojańska została zamieniona na więzienie, a w 1842 r. rozebrana. W 1740 r. rozebrano część umocnień po stronie północno-zachodniej, a w  latach 1779-1780 – środkową bramę przed Bramą Wałową, której całe przedbramie uległo rozbiórce ok. 1900 r. Na początku XIX w. dawne wały i fosy zamieniono w pas zieleni z promenadą spacerową. Podczas walk w 1945 r. mury uległy częściowemu zniszczeniu. Ucierpiał zwłaszcza odcinek wschodni z Bramą Wałową, której szczyty zostały zburzone. W  1956 r. przystąpiono do odbudowy murów. W 1957 r. odbudowano Bramę Pyrzycką, w latach 1961 Bramę Wałową, rekonstruując jej szczyty.  W latach 1978-1980 odbudowano jedną z bastei, którą adaptowano na cele muzealne (w 2013 r. ukończono kolejny remont udostępniając nowa ekspozycję).  

Opis

Stargard należał w średniowieczu do najważniejszych ośrodków miejskich Pomorza Zachodniego. Obecnie jest miastem średniej wielkości z rozległą dzielnicą staromiejską, pozbawioną większości historycznej zabudowy w wyniku zniszczeń 2. wojny światowej. Północno-wschodnia część Starego Miasta odcięta jest od reszty jego terenu przez rzekę Inę. Założony na nieregularnym rzucie zbliżonym do czworoboku wieniec murów obronnych przetrwał na ponad połowie ich dawnego obwodu, głównie w części północnej i zachodniej (brakuje murów od strony wschodniej, południowej i północno-zachodniej). Istniejące dziś  bramy i baszty utrzymane są w formach gotyckich. Do naszych czasów zachowały się dwie lądowe bramy miejskie – Pyrzycka od południowego zachodu i Wałowa od północnego wschodu, jedna brama wodna zwana Młyńską, zamykająca nurt Iny od północy, baszty zamknięte – „Morze Czerwone” od zachodu, „Białogłówka” w narożniku północno-wschodnim i Tkaczy od południowego zachodu oraz liczne baszty otwarte (łupinowe) i dwie basteje spośród czterech niegdyś istniejących (jedna z nich w południowo-zachodniej części obwarowań pełni obecnie funkcję muzealną, druga – od strony południowo-wschodniej – pozostaje w ruinie.  

Mury w części zachodniej zbudowane zostały z polnego kamienia narzutowego (granitu) układanego w warstwach, wyrównywanych cienką warstwą okrzesków kamiennych. W pozostałych partiach zbudowane są z cegły w wiązaniu wendyjskim i wielowozówkowym, układanej na cokole kamiennym oraz z cegły o wiązaniu wielowozówkowym, przeplatanym kamieniami.

Bramy Pyrzycka i Wałowa są niezbyt wysokimi budowlami typu szczytowego o ostrołukowo sklepionym przejeździe i dwuspadowym dachu. Brama Pyrzycka wzniesiona została w dolnej kondygnacji ze starannie obrobionej kostki granitowej, w górnych partiach – z cegły w wątku wendyjskim i mieszanym.  Od strony zewnętrznej ostrołukowa wnęka z prowadnicą brony przepruta dwoma kondygnacjami okien. Obie elewacje podzielone okrągłymi blendami - zewnętrzna również zamkniętymi półkoliście, wewnętrzna – ostrołukowymi. Pod okapem dachu z obu stron rząd półkoliście zamkniętych okienek oraz blend w kształcie tarczy. Oba szczyty schodkowe, z blendami ostrołucznymi i w kształcie tarczy. Brama Wałowa w całości zbudowana z cegły. Kondygnacje nad przejazdem – od strony zewnętrznej dwie, od wewnętrznej jedna – rozczłonkowane blendami zamkniętymi łukiem kotarowym. Oba szczyty otynkowane,  późnorenesansowe, ozdobne, podzielone gzymsami i blendami, zwieńczone sterczynkami. Na kalenicy dachu sygnaturka z iglicą.

Brama Młyńska – usytuowana nad korytem rzeki Iny. Zbudowana z cegły w wątku gotyckim. Założona na rzucie prostokąta, składa się z dolnej, dwukondygnacyjnej partii, nakrytej czterospadowym dachem, z którego wyrastają dwie ośmioboczne wieże, zwieńczone blankami i ostrosłupowymi hełmami. Dolna kondygnacja przepruta nad nurtem rzeki szerokim otworem, zamkniętym łukiem odcinkowym. W elewacji zewnętrznej na osi wiez rozmieszczone dwudzielne ostrołukowe blendy, w części środkowej trzy okna zamknięte łukiem odcinkowym. W elewacji wewnętrznej nad otworem środkowym – dwa analogiczne okna.  

Baszty Jeńców i „Morze Czerwone” wzniesione w dolnej kondygnacji z kamienia narzutowego, wyżej – z cegły, baszta Tkacka – całkowicie ceglana. Baszta Jeńców – cylindryczna, zwieńczona krenelażem. Baszty „Morze Czerwone” i Tkacka – trójkondygnacyjne, złożone z dolnej części na rzucie kwadratu, środkowej w formie wysokiego walca i górnej – wielobocznej, zwieńczone ostrosłupowymi hełmami. W przyziemiu baszty „Morze Czerwone” wtórnie przebite przejście. Lico partii cylindrycznej ozdobione cegłą-zendrówką, tworzącą romboidalny wzór. W baszcie Tkackiej człony cylindryczny i wieloboczny – zwieńczone krenelażem. Basteja koło baszty Tkaczy wzniesiona z cegły gotyckiej i późniejszej, zwieńczona dachem krytym dachówką mnich-mniszka. Założona na rzucie koła, z XIX-wieczną prostokątną przybudówką klatki schodowej od strony miasta. Elewacje bezokienne, z wyjątkiem ostatniej nadbudowanej w XIX w. kondygnacji przeprutej licznymi oknami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Przybudówka zwieńczona schodkowym szczytem z ostrołukowymi blendami. Główna, stara część nakryta niewysokim dachem ostrosłupowym, przybudówka – dachem dwuspadowym. Wewnątrz bastei i w dostawionej ostatnio przybudówce – sale muzealne. Druga z bastei, zbudowana z cegły w wątku gotyckim, założona na rzucie nieregularnej podkowy. Zachowana w formie trwałej ruiny, zachowała jedynie mury obwodowe.

Mury dostępne bez ograniczeń, basteja – w godzinach otwarcia muzeum.

Opr. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 09-09-2016 r.

 

Rodzaj: mur obronny

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BL.29913, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BL.43126