Obiekt związany jest z życiem i działalnością św. Klemensa Marii Hofbauera, który zapoczątkował tutaj działalność redemptorystów na ziemiach polskich.

Historia

W XVII w. w wyniku sporów ruchem reformacyjnym, do Polski przybyło wielu katolickich imigrantów, zwłaszcza z terenu Niemiec. W 1623 r. założyli oni towarzystwo dobroczynne, które otrzymało nazwę Bractwa św. Benona, a określane bywało również Bractwem Niemieckim. Po pewnym czasie konfraternia zdecydowała o postawieniu świątyni. Drewnianą kaplicę pw. Niepokalanego Poczęcia NMP zbudowano ok. 1632 roku.

Dynamiczne rozrastanie się stowarzyszenia sprawiło, że dotychczasową świątynię uznano za zbyt małą. Dlatego też już w 1646 r. rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła, a w 1649 r. nastąpiła jego konsekracja. Za domniemanego projektanta wczesnobarokowej świątyni uznać można Giovanniego Battistę Gisleniego. W 1739 r. wnętrze kościoła strawił pożar. Ok. poł. XVIII w. wykonano nowe, rokokowe wnętrze. W XVIII w. bractwo znacznie osłabło, a świątynia została zaniedbana. W 1787 r. przy kościele osiedlił się austriacki duchowny św. Klemens Maria Hofbauer, inicjując pierwszą wspólnotę redemptorystów poza Włochami. W l. 1788-89 zgromadzenie wybudowało obok kościoła murowany klasztor oraz drewniane budynki szkoły i sierocińca. W l. 1801-02 do kościoła dostawiono od płd. kaplicę pw. Zbawiciela Świata. W 1808 r. redemptoryści zostali niesłusznie posądzeni o działania przeciwko Napoleonowi i rozkazem władz francuskich usunięci z terenu Księstwa Warszawskiego. Kościół został wówczas przejęty przez rząd i w 1822 r. pod nadzorem architekta Aleksandra Groffe przebudowany na cele świeckie. Mieściły się w nim później m.in. na koszary, następnie szkoła, magazyn wojskowy czy mieszkania prywatne. Z czasem ulokowano tutaj wytwórnię wyrobów metalowych. W 1938 r. nieruchomość wykupiła etnografka Maria Biernacka i przekazała ją Warszawskiej Kurii Metropolitarnej w celu przywrócenia budynkowi funkcji sakralnych. Plany przerwała II wojna światowa. W 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego zniszczono kościół oraz d. klasztor. Ruiny zabudowań kuria przekazała ponownie redemptorystom, którzy dwuetapowo w l. 1950-52 i 1957-58 odbudowali świątynię wg projektu arch. Bronisława Iwańczyka, opracowanego ze zmianami w stosunku do stanu pierwotnego. Wystrój wnętrza wykonano w l. 1977-8 wg projektu Zbigniewa Wolaka.

Opis

Kościół usytuowany jest na Nowym Mieście, na tyłach wsch. bloku zabudowy Rynku, fasada zamyka ul. Pieszą.

Kościół murowany z cegły, otynkowany. Bryła złożona jest z prostokątnej nawy, nakrytej wysokim dachem i zwieńczona sygnaturką oraz dostawionych do niej półkolistego prezbiterium, zakrystii i kaplicy. Fasada jednoosiowa, dwukondygnacyjna, zwieńczona szczytem. W dwóch dolnych kondygnacjach fasada ujęta po bokach parami toskańskich pilastrów, stojących na cokole i dźwigających belkowanie. Otwór wejściowy ujęty pilastrami wspierającymi pas belkowania i naczółek. Powyżej duże prostokątne okno zamknięte odcinkowo. W zwieńczeniu fasady wysoki szczyt z oknem ujęty spływami wolutowymi. Pośrodku naczółku płaskorzeźbiony emblemat redemptorystów. Stanowi go przedstawienie krzyża na wzgórzu ze skrzyżowanymi włóczniami i koroną, całość otoczona wieńcem. Na dwuspadowym dachu krytym dachówką wznosi się smukła sygnaturka. Nawę przekrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, na gurtach.

We wnętrzu znajduje się współczesny wystrój. Na uwagę zasługują głównie drewniane rzeźby z grupy Ukrzyżowania znajdujące się w prezbiterium: Matka Boża i Jan Ewangelista - XVI w., Chrystus Ukrzyżowany – XVIII/XIX wiek. Pochodzą one z Muzeum Sztuki Sakralnej w Bardzie.

Powojenna rekonstrukcja nie została poprzedzona gruntownymi badaniami historyczno-architektonicznymi w związku z tym nie jest wierna pierwowzorowi. Wśród zmian wymienić należy dodanie pilastrów i gurtów sklepiennych we wnętrzu prezbiterium, odmienne opracowanie wykroju okien i wolutowych spływów fasady, a także badanie całkowicie nowej formy sygnaturce.

Obiekt dostępny przed i po nabożeństwach.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 16-10-2017 r.