A jest to jeden z pierwszych obiektów wzniesionych z polecenia króla Stanisława Augusta. Przeznaczony był dla licznie odwiedzających prywatną królewską rezydencję mieszkańców Warszawy, gdyż zakładany wówczas park od samego początku był publicznie dostępny. W wyniku XIX-wiecznej przebudowy austeria całkowicie formę, pozwalającą odgadnąć funkcję.

Historia obiektu

Oberża (austeria) powstała w latach 1772-1773 i została rozbudowana już w 1777 r. Nazywany był wówczas Nową Austerią w odróżnieniu od austerii istniejącej wówczas w okolicach pl. Na Rozdrożu. Pierwotny, założony na rzucie trapezu, podpiwniczony budynek był parterowy. Mansardowy kryty holenderką dach miał wystawki wychodzące na 4 strony. Wejście główne znajdowało się w 1-osiowym ryzalicie po stronie północnej i wiodło do sieni. Nad nim znajdował się drewniany balkon. Zachodnią część budynku zajmowała kuchnia i pomieszczenie z kominem do gotowania kawy. Po wschodniej stronie sieni były pomieszczenia dla gości, w których ławy były na stałe przymocowane do ścian. Na poddaszu znajdowały się pokoiki „w kolory malowane”. W oberży gościła głównie ówczesna klasa średnia. „Odosobnione pokoiki” służyły raczej „do pomniejszych zebrań” niż noclegu, choć pewnie i ten nie był całkiem wykluczony. Wedle XVIII-wiecznych relacji zawilgocona piwnica niezbyt nadawała się do przechowywania trunków. W sąsiedztwie znajdowały się przeznaczone dla jej klientów altanki.

W czasach Stanisława Augusta zlokalizowana na terenie posiadłości austeria służyła też za stołówkę dla pracujących przy dekoracji królewskiej rezydencji artystów. Regularnie jadali tu między innymi Pietro Staggi, Franciszek Pink, Jan Bogumił Plersch i Marcello Bacciarelli.

Przyjąć można, że po wyjeździe króla, puszczona w dzierżawę oberża jeszcze przez wiele lat przyjmowała gości, dla których park pozostał otwarty również w czasach, gdy należał do spadkobierców króla a następnie rodziny carskiej.

W 1864 roku budynek austerii został całkowicie przebudowany, tracąc formę w jakikolwiek sposób przypominającą o jego pierwotnym przeznaczaniu. Zlikwidowano mansardowy dach i nadbudowano piętro. Całkowicie przebudowano wnętrza dostosowując je do nowych potrzeb, co musiało pociągnąć za sobą również zmiany w elewacjach.  Wejście do budynku przeniesiono na stronę południową. Mimo zmiany funkcji pozostawiono żelazne haki, do których przymocowany był drąg służący do przywiązywania koni, regularnie rozmieszczone przynajmniej wokół 3 elewacji budynku (wschodnia jest obecnie obudowana garażami) Są one ostatnim zachowanym przykładem takiego rozwiązania na terenie Warszawy. Dostępne opracowania nie wspominają o jego przeznaczeniu po przebudowie – mógł być wykorzystywany jako pomieszczenia biurowe lub mieszkalne dla administracji carskiej lub wojska. Podobnie mogło być w okresie międzywojennym, kiedy większość budynków w Łazienkach użytkowana była przez administracje państwową.  

Podczas II wojny światowej dach budynku został całkowicie spalony. Odbudowany wkrótce po wojnie – podobnie jak większość budynków należących do zespołu - zapewne pełnił funkcje administracyjne. W latach 1977-2002 był siedzibą Zarządu Zespołów Pałacowo-Ogrodowych przekształconego z czasem w Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Obecnie w budynku mieszczą się biura Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie.

W latach 2017-2019 przeprowadzono remont, obejmujący m.in. wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, docieplenie modernizację instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody, oświetlenia oraz montaż paneli fotowoltaicznych.

Opis obiektu

Austeria zlokalizowana przy wjeździe do Łazienek od strony ul. Myśliwieckiej Pierwotnie znajdowała się na terenie parku ciągnącego się dalej na północ.

Budynek na nietypowy rzut na planie trapezu – być może uwarunkowany koniecznością dostosowania do układu dróg. Fasada północna jest dłuższa od południowej a zachodnia ściana budynku ustawiona skośnie wzdłuż drogi do Pałacu Myśliwieckiego. Trapezowy obrys planu, dolne partie zewnętrznych murów oraz żelazne haki w ścianach są pozostałościami pierwotnego budynku.

W obecnej formie Austeria jest jednopiętrowym, skromnym budynkiem o klasycyzujących formach. Skierowana w stronę parku fasada południowa jest 9-osiowa. Na centralnej osi znajdują się drzwi w prostym, klasycystycznym portalu zwieńczonym tralkową balustradą. Na dolnej kondygnacji tynk ukształtowany został w poziome pasy, górna jest gładka. Kondygnacje rozdziela szeroki fryz. Całość wieńczy gzyms i mocno wysunięty okap, ponad którym nie jest widoczny dach. Rytm elewacji wyznaczają duże 6-kwaterowe okna, w górnej kondygnacji dodatkowo zaakcentowane gzymsami nadokiennymi.

Elewacja północna (od ulicy) jest 11-osiowa z lekko wysuniętym ryzalitem pośrodku, zachodnia zaś 5-osiowa z blendami zamiast okien w skrajnych osiach drugiej kondygnacji. Ich artykulacja plastyczna jest analogiczna do elewacji południowej.

Dostępność obiektu dla zwiedzających: Obiekt z zewnątrz.

Autor noty: oprac. Agata Kłoczko, NID, Zespół ds. rejestru i ewidencji zabytków, lipiec 2023 r.