Budynek był pierwszą siedzibą polskiego banku centralnego. Obiekt związany jest także z powstaniami narodowymi: listopadowym i styczniowym.

Historia 

Okres Królestwa Kongresowego (1815-1830) była dla Warszawy jednym z najświetniejszych biorąc pod uwagę rozwój architektury i urbanistyki. Nowo ustanowione władze, z rozbudowanym systemem administracyjnym, potrzebowały wielu gmachów użyteczności publicznej.

Antonio Corazzi, wykształcony we Florencji toskański architekt, przybył do Warszawy w 1819 r. na zaproszenie Stanisława Staszica. Wkrótce został generalnym budowniczym Komisji Spraw Wewnętrznych. Po tym jak aprobatę zyskało zaprojektowane przez niego Towarzystwo Warszawskie Naukowe, powierzono mu pracę przy gmachach władz skarbowych Królestwa Polskiego. Wówczas u zbiegu ulic: Rymarskiej, Elektoralnej i Senatorskiej, ukształtował trójkątny plac nazwany Bankowym i zabudował jego zachodnią pierzeję.

Jednym ze znajdujących się tutaj obiektów jest gmach Banku Polskiego i Giełdy. W 1825 r. rozpoczęto budowę wg projektu Antonio Corazziego i przy współpracy Jakuba Gaya. W 1828 r. gmach główny został ukończony. W tym samym roku dokonano jednak dobudowania pawilonu wzdłuż ul. Elektoralnej. Wewnątrz znajdowały się pokoje biurowe, kasy, a w sali pod kopułą giełda. Już dwa lata po wzniesieniu banku stał się on świadkiem wydarzeń powstania 1830 roku. Tutaj mieściła się Rada Administracyjna, której przewodniczył Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. Z kolei w 1863 r. budynek był miejscem zgromadzenia Kasy Głównej Królestwa, która została przejęta przez Aleksandra Waszkowskiego – pracownika banku i zarazem jednego z najbliższych współpracowników Romualda Traugutta.

W XIX w. dokonywano licznych przekształceń obiektu, m.in. w 1876 r. zamurowano część arkad tworząc w ten sposób dodatkowe pomieszczenia biurowe. Budynek przeszedł restaurację w latach 1919-1921 pod kierunkiem Mariana Lalewicza. Został zniszczony w 1939 roku. W latach 1950-1954 został odbudowany pod kierunkiem Piotra Biegańskiego. Zrezygnowano wówczas z bogatego wystroju wnętrza rotundy, której sklepienie podwyższono. Przywrócono również krużganki w parterze. Znalazło tu swoją siedzibę Muzeum Historii Polskiego Ruchu Rewolucyjnego. Od 1989 r. ma tu swoją siedzibę Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II, które powstało z kolekcji sztuki zachodnioeuropejskiej zgromadzonej przez Janinę i Zbigniewa Porczyńskich.

Opis

Budynek dawnego gmach Banku Polskiego i Giełdy znajduje się przy skrzyżowaniu placu Bankowego i ulicy Elektoralnej. Prezentuje styl późnego klasycyzmu. Dwukondygnacyjna, zwarta bryła gmachu z zaokrąglonym narożem prezentuje długą, horyzontalną elewację. Podziały wertykalne ograniczają się do ciągu wysokich, otwartych arkad. Elewacje posiadają zróżnicowane lica ścian: gładkie w górnej kondygnacji, a rustykowane w przyziemiu. W parterze budowli znajdują się arkadowe krużganki. W drugiej kondygnacji występują okna zamknięte półkoliście. Dominantę gmachu stanowi wielka, narożna rotunda sali giełdowej z kopułą. Jej bęben zdobią płaskorzeźby uskrzydlonych sław autorstwa Ludwika Kauffmanna. Postacie w rękach trzymają róg obfitości i kaduceusz – symbole pokoju i handlu.

Pod sklepieniem kopuły kryje się kolista dawna sala operacyjna banku. Pierwotnie jej wnętrze otwierało się ku wejściu: na parterze prześwitem z czterema kolumnami doryckimi; na piętrze zaś kolumnadą jońską. Na wysokości pierwszego piętra znajdował się także obiegający ją dokoła balkon. Na ścianach pierwszego piętra, w płycinach pod gzymsem występowały przedstawienia figuralne. Sklepienie kopuły dekorowały kasetony.

Dzisiejszy plan budynku, po rekonstrukcji zniszczonej w czasie II wojny światowej kopuły, nie oddaje w pełni historycznych podziałów. Kopuła jest wyższa i stanowi bezpośrednie podniebienie kopuły zewnętrznej.

Muzeum czynne od wtorku do niedzieli, w godz. 9-16.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 21-03-2018 r.