Jedna z dwóch zachowanych bram w Słupsku. Pierwotnie obie przedstawiały ten sam typ budowli bramnej, z ozdobnymi szczytami i ostrołucznym przejazdem w przyziemiu.

Historia

Budowę murów z kamienia i cegły rozpoczęto w Słupsku po 1325 r. od wzniesienia przyziemia dwóch bram: Młyńskiej i Holsztyńskiej, usytuowanych na zamknięciu głównego ciągu komunikacyjnego wschód-zachód. Brama Nowa powstała nieco później, na co wskazuje także jej nazwa, zapewne jednak jeszcze w 1. poł. XIV wieku. Najpierw wzniesiono jej dolną partię z ostrołukowym przejazdem, w latach 1380-1385 nadbudowano ją zaś o kolejne kondygnacje. Około 1441 r. zamurowano duży ostrołukowy otwór nad przejazdem w elewacji wschodniej. W tym samym czasie - być może ok. poł. XV w. - po zachodniej stronie bramy został wzniesiony zespół przedbramia. W kwietniu 1477 r. pożar, który ogarnął niemal całe miasto, zniszczył szczyty i dwuspadowy dach bramy. W następnych stuleciach brama zaczęła istotnie zmieniać pierwotny wygląd - ok. 1650 r. otrzymała barokowy hełm, z kolei w 1724 r. została przykryta namiotowym dachem z latarnią, którego forma zachowała się do dziś. W latach 1724-1755 w bramie znajdowały się więzienie i dom pracy przymusowej z przędzalnią wełny. W 1836 r. poszerzono przejazd bramny i odnowiono elewację zachodnią. Od 2. poł. XIX w. do I wojny światowej w bramie mieściły się magazyn i warsztaty Huzarów z Regimentu Blüchera. W 1924 r. odremontowana brama stała się siedzibą muzeum regionalnego (Heimatmuseum im Neuen Tor), powstałego w 1910 r. z inicjatywy miejscowego zrzeszenia historyczno-krajoznawczego. Funkcję muzealną brama pełniła do 1965 r., kiedy zbiory zostały przeniesione do nowej siedziby - odrestaurowanego Zamku Książąt Pomorskich. Wkrótce po tym budowlę zaadaptowano na siedzibę galerii sztuki.

Opis

Brama usytuowana d. w zachodnim ciągu średniowiecznych murów miejskich, na zamknięciu biegnącej od Starego Rynku ul. Nowobramskiej. Obecnie - wraz z sąsiednią zabudową - tworzy zwartą pierzeję wschodnią ul. A. Łajming i częściowo pl. Zwycięstwa. Budowla wzniesiona w stylu gotyckim, oparta na planie zbliżonym do kwadratu (ok. 9 x 9 m), z przejazdem bramnym na kierunku wschód-zachód. Wejście na pierwsze piętro od zewnątrz przy ścianie południowej, wyżej wewnętrzne schody trzybiegowe (dwa biegi zabiegowe) wzdłuż ściany południowej. Bryła masywna, czterokondygnacyjna, przykryta dachem czterospadowym zwieńczonym ośmioboczną latarnią z hełmem. Obiekt murowany z cegły w wątku wendyjskim, grubość ścian w przyziemiu ok. 1,5-1,9 m. Na elewacjach widoczne liczne ślady przemurowań. Elewacja zachodnia symetryczna. Przyziemie jednoosiowe, z ostrołucznym otworem bramnym oflankowanym dwiema przyporami. Powyżej siedem blend domkniętych odcinkowo, biegnących przez trzy kondygnacje - na każdej kondygnacji po dwa okna (w trzeciej i piątej blendzie), w zwieńczeniu fryz arkadkowy. Elewacja wschodnia symetryczna. Przyziemie jednoosiowe, z ostrołucznie domkniętym otworem bramnym. Powyżej szeroka dwukondygnacyjna wnęka, w której cztery osie okien. Po obu stronach wnęki mniejsze jednokondygnacyjne wnęki z podwójnymi blendami, nad łukiem dużej wnęki czternaście wąskich blend o zróżnicowanej wysokości. Wszystkie okna, wnęki i blendy ostrołucznie zwieńczone. Elewacje południowa i północna symetryczne, na wysokości pierwszej kondygnacji przesłonięte łącznikiem, na wysokości ostatniej kondygnacji siedem uskokowych blend odcinkowo domkniętych.

Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania w godzinach otwarcia galerii (od poniedziałku do piątku w godz. 10.00-18.00, w soboty w godz. 10.00-14.00).

Oprac. Teofila Lebiedź-Gruda, OT NID w Gdańsku, 27.08.2014 r.