Zachowany średniowieczny układ urbanistyczny i charakterystyczna nowożytna zabudowa decydują o malowniczym krajobrazie całego miasta.

Historia

Historia poszczególnych zabytków jest różna, ale bezpośrednio związana z dziejami Pszczyny, której początki sięgają XIII i XIV wieku. Już w chwili lokacji wytyczony został rynek miasta, które rozwijało się przy pięknym założeniu zamkowym. Do poł. XVIII w. jego zabudowa była drewniana. Dopiero po wielkim pożarze w 1748 r. zaczęły powstawać pierwsze domy murowane. Wokół rynku przeważały budynki w typie kamienicy z reprezentacyjną elewacją frontową, zamieszkałe przez znaczących mieszczan. Właścicielem nieruchomości Rynek 3, zlokalizowanej w pn. pierzei była rodzina Greupner. W XIX-XX w. znajdowała się tam winiarnia, na posesji sprzedawano także wyroby delikatesowe. Parcela Rynek 4 należała do farbiarza i burmistrza Pszczyny Adama Altscha. Później mieścił się w niej sklep z konfekcją damską, męską i innymi artykułami. Budynek Rynek 5 należał do mistrza piekarskiego Adolfa Christi, ale w XIX w. pełnił funkcję produkcyjną i handlową, działała tam m.in. drukarnia. Posiadłość Rynek 6 wiąże się z postacią radnego i skarbnika miejskiego Siegmunda Lazarka. Od początku XIX w. budynek był siedzibą Banku Ludowego. Początkowo w budynku o adresie Rynek 7 mieściła się karczma miejska. Później został przysposobiony na potrzeby Powiatowej Kasy Komunalnej. W skład wsch. pierzei rynku wchodzą m.in.: Rynek 8, należący pierwotnie do burmistrza Gottfrieda Kotschy'ego, pełniący funkcję handlową oraz Rynek 9, w którym był ulokowany urząd skarbowy. Od południa rynek zamykają budynki: Rynek 10 - własność kramarza żydowskiego Hirschela Feytela Monka, w którym później prowadzono wyszynk piwa. Dom Rynek 11 należał do chirurga Petera Bernharda Lilienthala, Rynek 12do krawca Mathesa Klenartha, Rynek 13 do piekarza Gottfrieda Mitschka, później mieściła się w nim księgarnia i biblioteka. Rynek 14 to dom kapelusznika Daniela Mittmana, przemianowany w XX w. na skład żelazny i elektryczny. Rynek 15 własność szewca Johanna Wyrobka, również sklep towarów kolonialnych i spożywczych. Rynek 16, początkowo dom kramarza Martina Winklera, później pełnił funkcję handlową. W budynku Rynek 17 mieściła się apteka, a w obiekcie Rynek 18prowadzono wyszynk piwa,choć mieściły się w nim również sklepy. W późniejszym okresie zasłynął jako restauracja Brożków.W domu przy Rynku 19 znajdowała się siedziba m.in. Banku Handlowego. Pierwszym właścicielem domu pod numerem 20 był książęcy kancelista Baltazar Konietschny. Rynek 21 to pierwszy w mieście prywatny budynek dwupiętrowy, którego najemcą była poczta. Rynek 22 zamieszkiwał honorowy obywatel Pszczyny, żydowski nauczyciel Abraham Muhr.

Ulica Piastowska nazywała się kiedyś Polską i stanowiła wizytówkę Pszczyny. Była bowiem zamieszkana przez kupców i rzemieślników oraz bogatych pszczyńskich Żydów. Z racji tego, że była główną arterią komunikacyjną miasta prowadzącą od wsch. w stronę rynku, zawsze tętniła życiem.

Ważna jest również ulica Warowna, biegnącą po średniowiecznych wałach miasta. W czasach nowożytnych zbudowano tu kilka ciekawych obiektów. Na uwagę zasługuje zwłaszcza budynek nr 43, którego historia jest bardzo burzliwa. Na jego frontowej ścianie widnieje napis zawierający informację, że na istniejących już 100 lat wcześniej sklepieniach, w 1701 r. dobudowano kolejną kondygnację. W owym czasie posesja należała do panów pszczyńskich, w piwnicach budynku mieściło się więzienie, a obok mieszkanie kata. W swojej pierwotnej formie posiadał on dwa wejścia od frontu, jednak w trakcie kolejnych remontów zlikwidowano jedno z nich. W zamian dobudowano od zaplecza schody wychodzące w kierunku ul. Mikołaja Kopernika. Dom przechodził z rąk do rąk, właścicielami byli m.in.: Carl Friedlander oraz jego spadkobiercy, jak również miejscowy przemysłowiec Paul Schindler. Po II wojnie światowej stał się własnością komunalną.

Opis

Zgodnie z miejską zasadą estetyki zabudowa śródmieścia jest zwarta. Budynki wzdłuż placu rynkowego, uliczek odchodzących od niego i głównej osi komunikacyjnej pokrywającej się z ul. Piastowską, tworzą ciągłe i ujednolicone pierzeje. Reprezentatywną starówkę zamyka ul. Warowna z typowymi domami mieszczańskimi zwróconymi frontami do ulicy i zapleczami gospodarczymi w głębi.

Rynek miasta, obok najważniejszego budynku - ratusza, jest otoczony w większości odrestaurowanymi kamieniczkami z XVIII i XIX wieku. Ich zabudowa sięga drugiej i trzeciej kondygnacji. Fasady są otynkowane, dzielone boniowaniem a otwory wejściowe i okienne znajdują się w profilowanych obramieniach z gzymsami. Przeważają dachy siodłowe z lukarnami, zwrócone kalenicą w kierunku wolnych przestrzeni. Wnętrza kamienic mają sklepienia kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe. Na szczególną uwagę zasługuje barokowa, narożna kamienica nosząca nr 3, tzw. Frykówka - piętrowy budynek z facjatką flankowaną z trójkątnym szczytem. Ma pięcioosiową elewację frontową z pilastrami na narożnikach i masywnymi półkolumnami na cokołach podtrzymującymi wygięte belkowanie.

Przy ul. Piastowskiej zachowało się kilkanaście piętrowych domów nakrytych dachami siodłowymi, na narożach naczółkowymi. Drzwi wejściowe z klasycznymi okuciami dekorowane są płycinami. Ulicę Warowną otacza głównie zabudowa parterowa, kryta dachami dwuspadowymi z lukarnami, z głównym wejściem pośrodku i bez detalu architektonicznego, jednakże urzekająca w swej prostocie.

Dostęp do zabytków ograniczona. Obiekty dostępne z zewnątrz.

Oprac. Aleksandra Bednarska, OT NID w Katowicach, 24-11-2015 r.