Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła katedralnego - Zabytek.pl

zespół kościoła katedralnego


kościół 1627 - 1962 Przemyśl

Adres
Przemyśl, Plac Katedralny 1

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. Przemyśl, gm. Przemyśl

Zespół kościoła i dzwonnicy katedralnej jest bardzo wartościowym przykładem architektury sakralnej kształtowanej na przestrzeni wieków, świadectwem nawarstwień wielu stylów i tendencji artystycznych.

Ma on duże wartości artystyczne, historyczne i krajobrazowe. Jest skarbnicą dzieł wielu uznanych artystów i architektów oraz obiektem związanym z wieloma wybitnymi osobami, m.in. św. Józefem Sebastianem Pelczarem.

Historia

Katedra w obecnym miejscu była budowana w l. 1465-1490. Zniszczona w 1495 r. (pożar) i w 1498 r. (najazd Wołochów). Następnie odbudowywana do ok. 1550 roku. W 4 ćw. XVI w. rozbudowana o kaplicę św. Tomasza (ob. Drohojowskich). Kolejne prace przeprowadzono w l. 1725-33 - gruntowna modernizacja świątyni za bpa Aleksandra Antoniego Fredry (korpus przekształcono na późnobarokową pseudohalę, obniżono nawy boczne, nowa fasada, zamurowano gotyckie okna prezbiterium, dobudowano kaplicę Fredry; ufundowano nowe barokowe wyposażenie). W 1733 r. katastrofa budowlana - zawalenie się sklepienia nawy głównej. Odbudowa po 1733 r. W l. 1759-1764 w miejscu drewnianej dzwonnicy-wieży wybudowano murowaną. Od 1883 r. rozpoczęto następną modernizację, którą prowadzono w dwóch etapach: pierwszą wg projektów Tomasza Prylińskiego i Michała Zajączkowskiego, zakończoną pod k. XIX wieku. W jej wyniku m.in. regotyzacja prezbiterium, nowa więźba, pn. klatka schodowa, witraże firmy Karl Geyling wg proj. Jana Matejki, wyposażenie prezbiterium wykonane przez Ferdynanda Majerskiego. Drugi etap, który zaprojektował i prowadził w l. 1900-1913 Stanisław Majerski, obejmował m.in. wykonanie neobarokowej fasady, nowych krucht bocznych. W tym czasie powstało malarstwo ścienne autorstwa Tadeusza Popiela we współpracy z Marcelim Harasimowiczem. W 1907 r. dzwonnica została podwyższona i przebudowana w stylu neobarokowym. W 1935 r. Kazimierz Maria Osiński przeprowadził restaurację dzwonnicy, wraz z jej wzmocnieniem poprzez zastosowanie wewnątrz konstrukcji żelbetowej. Kościół został uszkodzony w 1941 r. Zniszczone witraże odtworzono w 1957 r., a sygnaturkę w 1985 roku. Od 1992 r. pełni funkcję archikatedry. W l. 1995-99 przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie m.in. elewacji i części wyposażenia. W 2014 roku ukończono remont i adaptację na cele turystyczne krucht znajdujących się pod kościołem. Dzwonnica po ostatnim remoncie została zaadaptowana na funkcję turystyczną (punkt widokowy).

Opis

Zespół katedralny, w skład którego wchodzi kościół i dzwonnica, został zlokalizowany na pd.-zach. i powyżej Rynku, w połowie drogi z Rynku na Zamek. Kompleks znajduje się w centrum pl. Katedralnego, otoczony zabudową związaną głównie z kościołem rzymskokatolickim (m.in. od pn. zespół pałacu biskupiego). Świątynia jest orientowana, z odchyleniem osi w kierunku pn.-wsch. Na pn.-wsch., w odległości ok. 6 m od prezbiterium założona jest dzwonnica, o osi także odchylonej w kierunku pn.-wsch.

Kościół posiada cechy gotyckie, neogotyckie, barokowe i neobarokowe. Świątynia o trójnawowym, czteroprzęsłowym korpusie, rozszerzającym się w kierunku wsch., poprzedzonym kruchtą o szerokości nawy głównej. Po bokach wsch. przęseł dostawione centralne kaplice: pn. owalna (Drohojowskich), pn. ośmioboczna (Fredry). Prezbiterium na przedłużeniu nawy głównej, trójprzęsłowe zakończone trójboczną absydą. Jego oś jest delikatnie odchylona na pn. względem nawy głównej. Po pn. stronie prezbiterium pomieszczenia pomocnicze z dwiema okrągłymi klatkami schodowymi. Od wsch., pomiędzy korpusem a kaplicami, dostawione przedsionki. Katedra jest świątynią pseudohalową. Jej monumentalna bryła o charakterze horyzontalnym składa się ze zwartej bryły korpusu, prezbiterium, dwukondygnacyjnej zakrystii oraz addycyjnych brył kaplic, kruchty i przedsionków. Nawa główna i prezbiterium kryte wspólnym dachem dwuspadowym przechodzącym w wielopołaciowy, z masywną sygnaturką. Pulpitowe dachy wysokich naw bocznych rozpoczynają się pod gzymsem podokapowym nawy głównej. Niewiele niższa od naw bocznych i podobnie przekryta jest zakrystia z wtopioną w nią wieżyczką klatki schodowej. Frontowa kruchta jest dwukondygnacyjna. Niewysokie kaplice przekryte są kopułami z latarniami, towarzyszą im niewielkie przedsionki o dachach pulpitowych. Kościół powstał z kamienia i cegły, a jego ściany zostały częściowo otynkowane, a częściowo oblicowane kamieniem. Elewacja frontowa (zach.) poprzedzona kruchtą, oba elementy dzielone zdwojonymi pilastrami, gierowanymi belkowaniami. W portalu kruchty herb św. bpa Józefa Sebastiana Pelczara. Kruchtę wieńczy balustrada z centralnym tympanonem z kartuszem (REST. 1913). Elewację frontową charakteryzują m.in. trzy nisze z rzeźbami. Dwie umieszczone po bokach centralnego okna (rzeźby Matki Boskiej i św. Michała Archanioła) i jedna (rzeźba Chrystusa) na osi trójkątnego, ograniczonego spływami szczytu. Na osi elewacji, na poziomie belkowania umieszczony herb bpa Aleksandra Fredy, a poniżej niego data: 1730. Elewacje boczne oszkarpowane, dekorowane gzymsami, opaskami okiennymi z muszlowymi kluczami. Dekoracyjne szczyty bocznych krucht z niszami, z rzeźbami (w pn. Jezusa, pd. Marii). Otwory prezbiterium ozdobione neogotyckimi maswerkami. Na pd. ścianie prezbiterium płaskorzeźba upamiętniająca rocznicę bitwy pod Grunwaldem (1910 r. proj. Jan Raszka) w rozbudowanej neogotyckiej ramie. Na elewacji prezbiterium (na osi, nad otworem okiennym) umieszczone także trzy płaskorzeźbione herby biskupów przemyskich. Interesującym jest umieszczenie płaskorzeźbionego portretu Ferdynanda Majerskiego, w zwieńczeniu elewacji zakrystii. Nawa główna kościoła została przekryta sklepieniem krzyżowym na gurtach spływających na masywne filary odgradzające nawę główną od bocznych. Filary dekorowane parami pilastrów i fragmentarycznym belkowaniem. Nawa otwarta na boczne wysokimi arkadami; w jej zach. części masywny, murowany chór muzyczny. Prezbiterium wydzielone ostrołukową tęczą. Wejścia do bocznych kaplic obramione, rozbudowanymi architektonicznymi portalami o dekoracji rzeźbiarskiej i sztukatorskiej. W prezbiterium neogotycki portal do zakrystii. Wystrój wnętrza stanowi neogotyckie prezbiterium: ołtarz główny (proj. T. Pryliński, płaskorzeźba Zygmunt Langman), bogato rzeźbione stalle, tron itd. Zabytki zdobiące wnętrza naw mają w większości charakter barokowy (np. dzieła Thomasa Huttera w obu kaplicach) lub neobarokowy (np. komplet ołtarzy w nawach dzieło Ferdynanda Majerskiego). Należy zwrócić uwagę na płytę nagrobną bpa Jana Dziaduskiego (1559), renesansowy nagrobek Jana i Anny Fredrów (ok. 1622), barokowy wystrój kaplicy Fredry i kaplicy Drohojowskich. W kryptach ekspozycja funeralna związana z pochówkami m.in. biskupów przemyskich. Ściany katedry dekorują malowidła ścienne zarówno gotyckie, wczesnorenesansowe, a głównie autorstwa Tadeusza Popiela. W kaplicy Drohojowskich rokokowe zapewne Stanisława Stroińskiego, w kaplicy Fredry m.in. późnobarokowe Karola de Prevo.

Dzwonnica-wieża neobarokowa. Wybudowana na planie kwadratu, o wysokiej trójkondygnacyjnej bryle, przekrytej wyniosłym hełmem w formie zdwojonej latarni. Na kamiennym fundamencie, murowana z cegły, obustronnie tynkowana. Wewnątrz wtórna konstrukcja żelbetowa. Elewacje wieży o wklęsłych ścianach i zaoblonych narożnikach. Dekoracja architektoniczna jest stopniowana od skromnej kondygnacji przyziemia, do bogato dekorowanej trzeciej kondygnacji. W drugiej kondygnacji umieszczono herby: bpa Józefa Sebastiana  Pelczara, Kurii, Polski i Przemyśla. Trzecia kondygnacja na wysokim cokole, o zdwojonych pilastrach po bokach. Na narożnych postumentach rzeźby: Matka Boska Łaskawa, Chrystus z krzyżem,  św. Stanisław bp, św. Józef wykonane w warsztacie Ferdynanda Majerskiego przez Jana Tracza. Półkoliście gierowany gzyms koronujący mieści w centrum tarcze zegarowe. We wnętrzu ramowa konstrukcja żelbetowa, połączona z klatką schodową. Zachowana drewniana konstrukcja na dzwony (1. barokowy z 1766 r. dwa z 1927, odlewnia Braci Felczyńskich w Przemyślu).

Zabytek dostępny. Ewentualna możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym. Dzwonnica i krypty mają wyznaczone godziny udostępniania.

Oprac. Beata Kuman, 20.12.2014 r.